اقتصاددریایی - جنگ اوکراین که در سال ۲۰۲۲ آغاز شد، پیامدهای گسترده‌ای دارد که فراتر از بحران‌های سیاسی و انسانی است. یکی از این پیامد‌ها تأثیر آن بر اکولوژی دریای خزر است. اگرچه به نظر می‌رسد که درگیری در فاصله زیاد، نمی‌تواند بر این منطقه تأثیر بگذارد، اما واقعیت بسیار پیچیده‌تر است.
به گزارش اقتصاددریایی، در این راستا، جنگ اوکراین بحران زیست محیطی در دریای خزر را تشدید و وضعیت بحرانی را بدتر کرده است. دریای خزر نیز مانند دریای آرال به دلیل تغییرات اقلیمی دستخوش تحولات قابل توجهی بوده که منجر به کاهش حدود یک سوم وسعت آن شده است.
همچنین، تلفات انبوه ماهی در آب‌های آذربایجان همزمان با حملات موشکی شدید روسیه به اوکراین مشاهده شد که احتمالاً از دریای خزر شلیک شده بودند. هرچند مقامات آذربایجان تلفات ماهی‌ها را به گرمایش آب و سطح پایین اکسیژن نسبت می‌دهند، اما فعالیت نظامی نیز احتمالاً عاملی برای آلودگی بوده است. «فرالدین علی‌اف»، رئیس بخش حفاظت از تنوع زیستی وزارت محیط زیست و منابع طبیعی، اظهار داشت که تجزیه و تحلیل نمونه‌های ماهی هیچ عامل بیماری‌زای عفونی، موارد مسمومیت، یا تأثیر فیزیکی خارجی را نشان نداد. بلکه تجزیه و تحلیل نمونه آب نشان داد که دمای بالای آب، سطح اکسیژن محلول را به ۲.۲-۲.۵ میلی گرم در لیتر کاهش می‌دهد که بسیار کمتر از ۶ میلی گرم در لیتر طبیعی است و باعث مرگ ماهی می‌شود.
باید توجه داشت که جنگ در اوکراین مسیرهای سنتی حملونقل نفت و گاز را مختل کرده و منجر به تغییر جهت جریان از طریق دریای خزر شده است. افزایش ترافیک تانکرها خطرات بیشتری را برای اکوسیستم ایجاد می‌کند. حتی نشت نفت جزئی می‌تواند اثرات منفی طولانی‌مدت بر جانوران و گیاهان دریایی داشته باشد.
در اوایل نوامبر ۲۰۲۲میلادی، حدود ۱۷۰ لاشه فوک خزری در معرض خطر انقراض بین «بائوتینو» و «فورت شوچنکو» در قزاقستان پیدا شد. همچنین، یک ماه بعد، حدود ۲۵۰۰ فوک مرده در سواحل روسیه در دریای خزر در داغستان مشاهده شد. در همین دوره صدها فوک مرده در یک جزیره ترکمنستان به ساحل کشیده شدند.
تئوری‌های مختلفی برای مرگ دسته‌جمعی این حیوانات ارائه شد. «سریکالی برکشف» وزیر سابق محیط زیست، زمین‌شناسی و منابع طبیعی قزاقستان، انتشار سولفید هیدروژن را به عنوان یک علت احتمالی پیشنهاد کرد. بوم‌شناسان روسی انتشار گاز طبیعی، تکثیر ویروس و انگل را ناشی از تغییرات آب و هوایی جهانی و تخلیه فاضلاب تصفیه نشده به دریا را عامل این رویداد معرفی کردند. البته بعداً آن‌ها ادعا کردند که این موجودات به دلایل طبیعی مرده‌اند.
«ویاچسلاو بیزیکوف»، معاون پژوهشی مؤسسه تحقیقاتی شیلات و اقیانوس‌شناسی روسیه، علت مرگ و میر دسته جمعی فوک‌ها در دریای خزر را در دسامبر ۲۰۲۲ شناسایی کرد. او گفت: مرگ و میر ناشی از عوامل طبیعی بوده است. بیش از ۲۵۰۰ بقایای فوک در سواحل داغستان در دسامبر ۲۰۲۲ یافت شد. گروه نظارت ۳۴۰ کیلومتر خط ساحلی را مطالعه کرد و دریافت که حدود ۱۰۰۰۰ حیوان تلف شده‌اند. کالبد شکافی نشان داد که فوک‌ها در زمان مرگ سالم بوده‌اند.
پیش از این نیز حوادث مشابهی رخ داده است. به عنوان مثال، مرگ و میر دسته جمعی فوک‌ها در سواحل قزاقستان و روسیه با فعالیت نظامی، آلودگی محیط زیست و سوخت موشک مرتبط است. در سال ۲۰۲۲ میلادی، موارد بی‌سابقه مرگ فوک‌ها در قزاقستان، روسیه و ترکمنستان ثبت شده بود که باعث نگرانی‌های جدی زیست‌محیطی شد.
براساس برخی ادعاها، بمباران روسیه و استفاده از سیستم موشکی بر فراز دریای خزر به انتشار مواد سمی مانند دسیلین کمک می‌کند که می‌تواند اثرات مخربی بر زندگی دریایی داشته باشد. این مواد در زنجیرۀ غذایی تجمع و بر سیستم عصبی مرکزی موجودات دریایی تأثیر می‌گذارند و در نهایت، باعث مرگ و میر دسته جمعی حیوانات می‌شوند. صدا و امواج شوک ناشی از فعالیت‌های نظامی، الگوهای مهاجرت، تولیدمثل و تغذیه گونه‌های دریایی را مختل می‌کند و منجر به مشکلات اکولوژیکی بیشتر می‌شود. میزان تأثیر تمرینات نظامی بر اکوسیستم دریای خزر دشوار است، اما پیامدهای بلندمدت آن می‌تواند فاجعه‌بار باشد.
مشکلات فزاینده زیست محیطی پرسش‌هایی را در مورد نقض احتمالی توافقات بین‌المللی ایجاد می‌کند. کنوانسیون ۲۰۱۸ خزر فاقد مقررات لازم برای غیرنظامی کردن آن است. با این حال، کنوانسیون چارچوب حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر (کنوانسیون تهران) در صورت شناسایی آسیب‌های زیست محیطی قابل توجه ناشی از اقدامات نظامی قابل استناد است. این امر مستلزم شکایت رسمی و داوری بین‌المللی بوده که در شرایط ژئوپلیتیک کنونی روی دادن آن بعید است.
علاوه بر این، کاهش سطح آب دریای خزر با ساخت سد و افزایش مصرف آب در بحبوحه تحریم‌های غرب علیه روسیه تشدید می‌شود. این امر مسیرهای حملونقل مهمی مانند مسیر حملونقل ترانس خزر را که برای تجارت بین چین و اروپا حیاتی بوده، تهدید می‌کند. برخی معتقدند که کاهش سطح آب به دلیل کاهش ورودی رودخانه ولگا از سوی روسیه بوده که باعث ایجاد مشکلات زیست محیطی و اقتصادی قابل توجهی برای منطقه شده است.
کنفرانس آب و هوایی COP29 آتی در آذربایجان می‌تواند بستری برای بحث در مورد این مسائل زیست محیطی فراهم کند. هدف این کنفرانس پرداختن به جنبه‌های مختلف تأثیرات تغییرات آب و هوایی بر منطقه و توسعه استراتژی‌های کاهش آن است. با این حال، تنش‌های ژئوپلیتیکی و اقدامات نظامی در حال انجام، چشم‌انداز راه‌حل‌های مؤثر چندجانبه را پیچیده می‌کند. تضادها‌ی موجود، منابع را از ابتکارات زیست محیطی منحرف و اقدامات لازم را به تأخیر می‌اندازد.
رسیدگی به مشکلات دریای خزر مستلزم اقدامات هماهنگ همه کشورهای دریای خزر و جامعه بین‌المللی است. با این حال، این امر در شرایط فعلی بعید به نظر می‌رسد. اختلافات سیاسی و منافع اقتصادی اغلب مانع اجماع و پروژه‌های مشترک حفاظت از محیط زیست می‌شود. وضعیت دریای خزر به طور مستقیم بر کیفیت زندگی میلیون‌ها نفر ساکن در مناطق ساحلی و تنوع زیستی منطقه تأثیر می‌گذارد.
در پایان، جنگ اوکراین پیامدهای مهم و چندوجهی برای اکولوژی دریای خزر دارد. اقدامات نظامی و خطرات زیست محیطی مرتبط نیازمند توجه فوری و اقدامات مشترک در سطح بین‌المللی برای جلوگیری از تخریب بیشتر اکوسیستم منحصر به فرد منطقه است. راه حل‌های مؤثر تنها از طریق گفتگو و همکاری میان همه طرف‌های ذینفع امکان‌پذیر است و بر اهمیت کنفرانس‌های بین‌المللی مانند COP29 در پیشبرد دستور کار زیست محیطی و توسعه پایدار تأکید می‌شود.
نیازمندی‌ها
عناوین روزنامههای امروز
