جای خالی قشمی‌ها در فستیوال میلیاردی
دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم در حالی با معرفی نفرات برگزیده و برگزاری مراسم اختتامیه به کار خود پایان داد که هنوز برخی فعالان هنری این جزیره نسبت به جای خالی هنرمندان بومی قشم در این جشنواره گلایه دارند. هرچند محمدمنصور وزیری، از چهره‌های شناخته شده موسیقی قشم در آیین اختتامیه این فستیوال به اجرا پرداخت. هنوز مدت زمان زیادی از گلایه‌های هنرمندان بومی جزیره قشم از سوءاستفاده نام موسیقی «جزیرتی» در جشنواره موسیقی جزیره کیش نمی‌گذرد که این بار کم‌محلی به هنرمندان اصیل و استعدادهای جوان جزیره قشم را در دومین جشنواره عودنوازی به میزبانی این جزیره شاهد بودیم.
به گزارش اقتصاددریایی، حواشی برگزاری دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم از همان روز نخست و همزمان با اجرای مراسم افتتاحیه، رونمایی از پوستر و برگزاری نشست خبری آغاز شد. تمامی رویدادهای ذکرشده در زمستان سال گذشته و در تهران انجام شد و دومین جشنواره ملی عودنوازی فقط نام قشم را در انتهای عنوان خود و به‌عنوان میزبان یدک می‌کشید.
اواسط بهمن‌ماه سال گذشته بود که «ایرنا» از معرفی اعضای شورای سیاست‌گذاری دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم و برگزاری نخستین جلسه این شورا خبر داد. این خبرگزاری البته خبر فوق را به نقل از «روابط‌عمومی دومین جشنواره ملی عودنوازی» منتشر و محل برگزاری نخستین جلسه شورای سیاست‌گذاری این جشنواره را موسسه شهرکتاب در تهران عنوان کرده بود. براساس این خبر، در این جلسه اعضای شورای سیاست‌گذاری، دبیر و دبیر اجرایی این رویداد موسیقایی با حکم عادل پیغامی، مدیرعامل منطقه آزاد قشم معرفی شدند. بر این اساس، محمد فیروزی، دبیری جشنواره و محسن فتاحی نیز دبیری اجرایی آن را برعهده داشتند. همچنین محمد فیروزی، مجید ناظم‌پور، سحر فروزان، نجمه صغیر، علی ابوالقاسمی، محسن فتاحی، کیوان فرزین و محمد پیری اعضای شورای سیاست‌گذاری دومین جشنواره ملی عودنوازی بودند. همان زمان البته اعلام شد که دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم با همکاری مشترک موسسه شهرکتاب و سازمان منطقه آزاد قشم ۲۵ تا ۲۸فروردین‌ماه۱۴۰۴ در جزیره قشم برگزار خواهد شد.
به این ترتیب می‌توان گفت که نخستین نشست سیاست‌گذاری «دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم» در تهران برگزار شد. مشابه این موضوع ۲روز بعد از آیین افتتاحیه رسمی این جشنواره نیز اتفاق افتاد. آیین افتتاح دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم شامگاه ۱۸بهمن‌ماه سال گذشته با حضور عادل پیغامی، مدیرعامل- ادریس راموز، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم- محمدعلی مراتی، مدیرعامل انجمن موسیقی ایران- مهدی فیروزان، مدیرعامل موسسه شهرکتاب، محمد فیروزی، دبیر جشنواره و محسن فتاحی، دبیر اجرایی جشنواره و جمعی از هنرمندان و مسئولان در تالار رودکی در تهران برگزار شد.
پس از آن نوبت به برگزاری نشست خبری دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم در تهران بود. آنطور که رسانه‌ها گزارش دادند، نشست خبری دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم، ۵اسفندماه سال گذشته با حضور محسن فتاحی (دبیر اجرایی)، کیوان فرزین (عضو هیات داوران)، ادریس راموز (معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم)، مجید ناظم‌پور (نماینده کمیته بین‌الملل جشنواره) و مهدی فیروزان (مدیرعامل شهرکتاب) در شهرکتاب مرکزی برگزار شد.
تا پایان سال گذشته و دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم که مسئولان سازمان منطقه آزاد به‌عنوان مجریان اصلی آن شناخته می‌شدند، تنها نام قشم را در انتهای نام خود یدک می‌کشید و تمام رویدادها و برنامه‌ریزی‌های آن به دور از جامعه محلی این جزیره و بدون نظرخواهی از هنرمندان بومی قشم انجام می‌شد. برخی فعالان رسانه‌ای جزیره قشم از همان ابتدای شروع این فرآیند، اما معتقد بودند که تجربه برگزاری اولین جشنواره عودنوازی قشم و برخی انتقادهای مطرح‌شده از سوی رسانه‌های محلی درباره بودجه و هزینه‌کردهای آن رویداد در عمل کار را به جایی رساند که سازمان منطقه آزاد قشم برای برگزاری دومین رویداد به سراغ مجموعه‌ای مانند «شهرکتاب تهران» با ارتباطات خاص رسانه‌ای خود رفته تا کمتر نیازی به پاسخگویی به سایر رسانه‌ها درباره هزینه‌کردهای بعدی داشته باشد.
تغییرات دومین جشنواره عودنوازی قشم
آنطور که مسئولان اجرایی دومین جشنواره عودنوازی قشم پیش از این اعلام کرده بودند، در بخش رقابتی سه رده سنی «زیر ۱۴سال»، «۱۵ تا ۱۸سال» و «۱۹ تا ۲۵سال» برای ارسال آثار برگزیدگان تعیین شد و شرکت‌کنندگان تا ۲۵سال می‌توانستند آثار را برای دبیرخانه ارسال کنند، برگزیدگان مرحله نهایی نیز بدون رتبه‌بندی و براساس ظرفیت جشنواره برای اجرای صحنه‌ای انتخاب شدند و شرکت‌کنندگان در این بخش به صورت یکسان اجرای صحنه‌ای خواهند داشت.
حذف رتبه‌بندی نیز به این دلیل انجام شد که رقابت‌ها و توانمندی‌های شرکت‌کنندگان بسیار به یکدیگر نزدیک بود، در هنگام اعطای امتیاز و معدل‌گیری، شرکت‌کنندگان ۲ تا سه‌دهم با هم اختلاف داشتند و نمی‌توانستیم نفرات اول و دوم را تعیین کنیم، حتی افرادی که برای اجرای صحنه‌ای انتخاب شدند با افرادی که انتخاب نشدند، توانمندی‌هایشان بسیار به یکدیگر نزدیک بود و به همین دلیل امسال رده‌بندی در جشنواره حذف شد و داوران از آثار ارسالی، تعدادی را برای اجرای صحنه‌ای انتخاب کردند.
در دومین جشنواره عودنوازی قشم نیز بخش غیررقابتی و گروه‌نوازی با محوریت ساز عود بدون محدودیت سنی در نظر گرفته شد. در این بخش بیشتر دونوازی مدنظر بود و دوساز ریتمیک باید در ترکیب گروه وجود داشته باشد. گروه‌هایی با ۱۰ تا ۵۰عضو هم با ارائه اثر قابل‌توجه می‌توانستند در بخش غیررقابتی شرکت کنند.
امسال ۱۴۳اثر از نوازندگان سراسر کشور در بخش‌های رقابتی و غیررقابتی به دبیرخانه جشنواره ارسال شد و آثار توسط هیات داوران، ۹داور ایرانی؛ محمدرضا ابراهیمی، نگار بوبان، حسین بهروزی‌نیا، احمد بیت‌سیاح، حمید حاصلی، محمدرضا درویشی، شهرام غلامی، محمدرضا فیاض و مرتضی کریمی و سه‌داور بین‌المللی؛ محمت بیتماز از ترکیه، طارق جندی از اردن و نصیر شَمه از عراق مورد بررسی قرار گرفت که برگزیدگان در آیین اختتامیه معرفی و تجلیل می‌شوند.
در نهایت داوران، ۱۸نفر را برای حضور در بخش اجرای صحنه‌ای انتخاب کردند. در رده‌های سنی «الف» (زیر ۱۴سال)؛ میثم البوعلی عباسی از بندر امام‌خمینی، رونیکا توکلی‌فرد، شهراد شیخی، رادمان مسافری از تهران، ایرانا کاکاوند از قزوین، «ب» ( ۱۵ تا ۱۸سال)؛ آوا پریشانی، مهدی حسین‌زاده، ثمین محمدی، امیرکوهیار میرزایی از تهران، بردیا فریادرس از زنجان، محمدسام کیانی از همدان، رحمان مومنی از اصفهان، «ج» (۱۹ تا ۲۵سال)؛ رضا احمدی، محمدعلی سبزواری، دلارام فراهانی از تهران، سوگل ذرخش از اصفهان، مجاهد عبداللهی از بندرعباس و امیررضا محمدی از جویبار به بخش اجرای صحنه‌ای راه یافتند.
۳۷گروه نیز آثاری را به بخش غیررقابتی دومین جشنواره عودنوازی قشم ارسال کردند که از این تعداد، با نظر هیات داوران هشت‌گروه؛ «نارنج» به سرپرستی مهدی قاسمی از شیراز، «کارما» به سرپرستی شهاب عامری از بندرعباس، «نهیب» به سرپرستی ارسلان جعفری از اصفهان، هستی صادقیان، فاطمه عبدی‌پوررودسری، «دوران» به سرپرستی فرهاد صفار، سیاوش ولی‌پور از تهران و اقبال منصور از گنبدکاووس برای اجرای صحنه‌ای انتخاب شدند.
امسال در این جشنواره سبک ایرانی و سبک‌های متفاوتی برای عودنوازی و ارسال آثار شرکت‌کنندگان در نظر گرفته شد و همچنین قصد داشتیم توانمندی هنرمندان جوان را به اساتید بین‌المللی نشان دهیم و به این دلیل ۳استاد، نوازنده عود و داور بین‌المللی که تجربه‌های بسیاری در داوری جشنواره‌های مختلف دارند، را برای داوری آثار جشنواره عودنوازی قشم دعوت کردیم، آنان پذیرفتند و آثار را داوری کردند.
طبق برنامه‌ریزی صورت‌گرفته به تمامی راه‌یافتگان به مرحله اجرای صحنه‌ای در بخش تک‌نوازی، مبلغ ۱۰میلیون تومان و در بخش گروه‌نوازی و آنسامبل، مبلغ ۱۵میلیون تومان به‌عنوان حق‌الزحمه به هر گروه تقدیم می‌شود و برای کمک هزینه رفت و برگشت و اقامت هم مهمان دبیرخانه هستند. در مرحله نهایی به بهترین اجرا که در تمامی ارکان، یک پرفورمنس موفق و کامل باشد، در هر رده سنی، تندیس جشنواره و ۳۰میلیون تومان اهدا خواهد شد. همچنین به تمامی راه‌یافتگان به مرحله اجرای صحنه‌ای در جشنواره، گواهی شرکت و حضور اهدا می‌شود.
تجربه متفاوت عودنوازی در کافه‌های قشم
جشنواره ملی عودنوازی قشم تجربه‌ای متفاوت از موسیقی را برای علاقه‌مندان رقم زد، اما جالب‌ترین نکته این بود که بخش‌هایی از جشنواره که شاید به نظر فرعی می‌آمدند، بیش از بخش‌های اصلی در کانون توجه قرار گرفتند. در کنار این اجراهای رسمی، دوبخش جنبی جشنواره، یعنی اجراهای خیابانی و کافه‌ای، شور و هیجان متفاوتی به فضا بخشیدند. آنچه بیشتر از هر چیزی توجه مردم و هنرمندان را جلب کرد، بخش‌های جنبی جشنواره بود. پویش «با سازت بیا» که از ایده‌های این جشنواره بود، موفق شد تا شور و هیجان خاصی به جشنواره بدهد. این پویش با ایجاد یک استیج کوچک در فضای بیرون از یکی از مراکز خرید قشم، توانست نوازندگان را از سراسر ایران گردهم آورد و موسیقی را از مرزهای رسمی جشنواره فراتر ببرد.
بخش کافه‌ای جشنواره هم با اجراهای زنده در روستاها و شهرهای جزیره قشم، مانند شهر سوزا، گامبرون و سهیلی، لحظات متفاوتی را برای مخاطبان رقم زد. این بخش جشنواره که در دل شب‌های قشم برگزار شد، جوی صمیمی و پرانرژی به شب‌های جزیره بخشیده است. پویش «با سازت بیا» و اجراهای خیابانی و کافه‌ای این جشنواره، ثابت کردند که موسیقی، در هر قالب و مکانی، می‌تواند قلب‌ها را به هم نزدیک کند و جذابیت‌های بیشتری برای علاقه‌مندان به ارمغان بیاورد.
دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم در ایستگاه پایانی
دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم با معرفی برگزیدگان خود به کار خود پایان داد و در این مراسم، تقدیر ویژه‌ای از محمدمنصور وزیری، استاد پیشکسوت ساز عود، به‌عنوان یکی از ارکان برجسته موسیقی ایرانی صورت گرفت. آیین اختتامیه این جشنواره ملی پنجشنبه‌شب (۲۸فروردین‌ماه) در هتل سورینت قشم با حضور عادل پیغامی، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد قشم؛ علی جعفرآبادی، قائم‌مقام موسسه شهرکتاب؛ بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و ادریس راموز، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری منطقه آزاد قشم و جمعی از هنرمندان و اساتید موسیقی کشور برگزار شد.
در بخش رده سنی الف (زیر ۱۴سال)، شهراد شیخی موفق به دریافت تندیس جشنواره شد و از اجرای میثم البوعلی عباسی نیز تقدیر به‌عمل آمد. در رده سنی ب (۱۵ تا ۱۸سال) آوا پریشانی به‌عنوان برگزیده این بخش تندیس جشنواره را دریافت کرد. در رده سنی ج (۱۸ تا ۲۴سال)، با تقدیر از اجرای درخشان امیررضا محمدی، تندیس جشنواره به محمدعلی سبزواری تعلق گرفت. در بخش دیگری از این مراسم، سیدعباس سجادی بیانیه هیات داوران را قرائت کرد و در پایان، اجرای استاد محمدمنصور وزیری با نوازندگی بی‌نظیر خود به اوج رسید و فضای سالن را سرشار از تحسین و احترام به هنر ایرانی کرد.
انتقاد از جای خالی هنرمندان قشمی
پایگاه خبری حرانیوز در مطلبی انتقادی نسبت به برخی حواشی برگزاری دومین جشنواره ملی عودنوازی جزیره قشم نوشت؛ برگزاری فستیوال عودنوازی در جزیره قشم، به‌جای آنکه نوای هویت و فرهنگ را در جنوب ایران طنین‌انداز کند، تبدیل به نمایش پرهزینه‌ای شد که سهمی از آن به هنرمندان بومی نرسید. جشنواره‌ای با صرف میلیاردها تومان هزینه که قشم تنها نام و مکانش را یدک کشید و از حضور چهره‌های فرهنگی و هنری خودش بی‌بهره ماند.
جزیره قشم با پیشینه‌ای غنی در موسیقی نواحی، زادگاه استادان بی‌نام اما ریشه‌داری است که هنر عود را از پدران‌شان به ارث برده‌اند، اما فستیوالی که باید بستر معرفی این ظرفیت‌ها باشد، به محفلی تشریفاتی برای چهره‌های غیربومی تبدیل شد. نکته تأمل‌برانگیزتر، تغییر نقش برخی منتقدان دیروز است؛ افرادی که سال گذشته به‌دلیل حذف هنرمندان قشمی از فستیوال عود جزیره کیش زبان به انتقاد گشودند، اما امروز خود در جمع برگزارکنندگان فستیوال قشم حضور دارند و سکوت اختیار کرده‌اند؛ سکوتی که برای جامعه فرهنگی قشم، سنگین‌تر از حذف رسمی است.فشارها و اعتراضات گسترده از سوی جامعه هنری و فعالان فرهنگی جزیره نیز باعث شد در لحظات پایانی و در اختتامیه فستیوال، چند هنرمند بومی به‌طور نمادین و نمایشی دعوت شوند؛ دعوتی که بیشتر به دلجویی لحظه آخری شباهت داشت تا احترامی واقعی به اصالت موسیقی قشم. اهالی هنر قشم همچنین معتقدند هرگاه قرار باشد مراسمی با لوح تقدیر یا یک کارت هدیه کوچک برگزار شود، هنرمندان بومی را به‌عنوان نماد فرهنگی فرا می‌خوانند، اما در برنامه‌ریزی‌های اصلی و محوری جایی برای آن‌ها نیست. این نگاه تشریفاتی، نه‌تنها توهین به فرهنگ بومی است بلکه روند تخریب آرام هویت موسیقایی قشم را تسریع می‌کند.
اکنون این پرسش به‌طور جدی مطرح است: هدف از چنین جشنواره‌هایی چیست؟ اگر اصالت و فرهنگ، جوهره برگزاری فستیوال‌هاست، پس چرا صاحبان واقعی این فرهنگ همواره در حاشیه‌اند؟ و اگر تنها هدف، اجرای نمایشی پرزرق‌وبرق است، چرا نام قشم باید بر آن حک شود؟
ایسنا نیز در گزارشی انتقادی نسبت به برخی حواشی این جشنواره نوشت؛ جشنواره عودنوازی قشم در حالی در این جزیره برگزار شد که خبری از نوازندگان جوان یا پیشکسوت این منطقه نبود و گویا همین امر موجب دلخوری شد؛ در نتیجه خبری هم از حضور مخاطبان قشمی و حمایت آن‌ها از جشنواره نبود. براساس گزارش این جشنواره، در زمان برگزاری این جشنواره خبری از مردم بومی قشم برای حضور و تماشای اجراها نبود؛ البته که به‌طور کلی مخاطبان حاضر در سالن جمعیت کمی داشتند. بااین‌حال در بخش‌های خیابانی و فضای باز جشنواره، شاهد تجمع مردم برای تماشای اجراها بودیم، اما به جرات می‌توان گفت که بیشتر آن‌ها از گردشگران بودند.
البته که با تردد در سطح جزیره، کمتر المانی از تبلیغات برای جشنواره به چشم می‌خورد که همین امر موجب شده بود جشنواره به رویدادی خودمانی و خصوصی حداقل در بخش اصلی بدل شود. درحقیقت جشنواره‌ای که قرار بود فرهنگ و هنر عودنوازی مردم قشم را به نمایش بگذارد و فضا را با حضور آن‌ها پر کند، نشانی از حضورشان نداشت. این در حالی بود که اساتید کمتری از خود قشم و منطقه هرمزگان- چه به‌عنوان داور و چه به‌عنوان مهمان- در جشنواره حضور داشتند که همین امر موجب انتقاد سایر داوران هرمزگانی شد.
مرتضی کریمی، نوازنده عود در گفت‌وگو با «ایسنا» گفت: من به‌عنوان یک هنرمند بومی و جنوبی این انتقاد را به جشنواره دارم که چرا وقتی این جشنواره در جزیره‌ای مانند قشم برگزار می‌شود که تمام مردم آن با عود بزرگ شده‌اند و عود جزو وجود جدانشدنی زندگی آن‌هاست و تمام غم، خوشحالی، عزا و عروسی خود را با عود می‌گذارنند، یک نفر از آن‌ها هم- چه به صورت انفرادی و چه گروهی- در این جشنواره نیست! او ادامه داد: وقتی شهری میزبان یک رویداد می‌شود، سهمیه‌ای در آن جشنواره دارد؛ به‌گونه‌ای که حداقل چهارنفر از نوازندگان خوب آن‌ها در جشنواره شرکت کنند که مردم به‌خاطر حمایت آن نوازندگان که همشهریان آن‌ها هستند، در جشنواره حضور پیدا کنند، ولی وقتی کسی از قشم نیامده پس مردم هم از قشم نمی‌آیند.کریمی تصریح کرد: درحقیقت مردم از جشنواره ناراحت هستند و بارها با من تماس گرفته و سوال می‌کنند که چرا هیچ نوازنده‌ای از قشم به جشنواره نیامده است؟ از طرفی دیگر، پیشکسوتان عودنوازی در هرمزگان داریم که برای مردم حکم اسطوره را دارند و حتی پدربزرگ‌های ما با صدای ساز آن‌ها بزرگ شده‌اند، ولی حتی دعوت نشده‌اند که صرفا به‌عنوان مهمان به جشنواره بیایند. او گفت: آقای اشعری جزو نخستین نوازندگان عود ایران و در همین جزیره قشم است که روز دوم به جشنواره آمد، ولی هیچ‌کسی او را نمی‌شناخت و با نامهربانی رفت؛ درصورتی که باید او را معرفی می‌کردند. این امر همانند این است که یک تورنمنت فوتبال در برزیل برگزار شود، اما هیچ‌کدام از اسطوره‌های فوتبال آنجا حضور نداشته باشند.
اواسط بهمن‌ماه سال گذشته بود که «ایرنا» از معرفی اعضای شورای سیاست‌گذاری دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم و برگزاری نخستین جلسه این شورا خبر داد. این خبرگزاری البته خبر فوق را به نقل از «روابط‌عمومی دومین جشنواره ملی عودنوازی» منتشر و محل برگزاری نخستین جلسه شورای سیاست‌گذاری این جشنواره را موسسه شهرکتاب در تهران عنوان کرده بود. براساس این خبر، در این جلسه اعضای شورای سیاست‌گذاری، دبیر و دبیر اجرایی این رویداد موسیقایی با حکم عادل پیغامی، مدیرعامل منطقه آزاد قشم معرفی شدند. بر این اساس، محمد فیروزی، دبیری جشنواره و محسن فتاحی نیز دبیری اجرایی آن را برعهده داشتند. همچنین محمد فیروزی، مجید ناظم‌پور، سحر فروزان، نجمه صغیر، علی ابوالقاسمی، محسن فتاحی، کیوان فرزین و محمد پیری اعضای شورای سیاست‌گذاری دومین جشنواره ملی عودنوازی بودند. همان زمان البته اعلام شد که دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم با همکاری مشترک موسسه شهرکتاب و سازمان منطقه آزاد قشم ۲۵ تا ۲۸فروردین‌ماه۱۴۰۴ در جزیره قشم برگزار خواهد شد.
به این ترتیب می‌توان گفت که نخستین نشست سیاست‌گذاری «دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم» در تهران برگزار شد. مشابه این موضوع ۲روز بعد از آیین افتتاحیه رسمی این جشنواره نیز اتفاق افتاد. آیین افتتاح دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم شامگاه ۱۸بهمن‌ماه سال گذشته با حضور عادل پیغامی، مدیرعامل- ادریس راموز، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم- محمدعلی مراتی، مدیرعامل انجمن موسیقی ایران- مهدی فیروزان، مدیرعامل موسسه شهرکتاب، محمد فیروزی، دبیر جشنواره و محسن فتاحی، دبیر اجرایی جشنواره و جمعی از هنرمندان و مسئولان در تالار رودکی در تهران برگزار شد.
پس از آن نوبت به برگزاری نشست خبری دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم در تهران بود. آنطور که رسانه‌ها گزارش دادند، نشست خبری دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم، ۵اسفندماه سال گذشته با حضور محسن فتاحی (دبیر اجرایی)، کیوان فرزین (عضو هیات داوران)، ادریس راموز (معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم)، مجید ناظم‌پور (نماینده کمیته بین‌الملل جشنواره) و مهدی فیروزان (مدیرعامل شهرکتاب) در شهرکتاب مرکزی برگزار شد.
تا پایان سال گذشته و دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم که مسئولان سازمان منطقه آزاد به‌عنوان مجریان اصلی آن شناخته می‌شدند، تنها نام قشم را در انتهای نام خود یدک می‌کشید و تمام رویدادها و برنامه‌ریزی‌های آن به دور از جامعه محلی این جزیره و بدون نظرخواهی از هنرمندان بومی قشم انجام می‌شد. برخی فعالان رسانه‌ای جزیره قشم از همان ابتدای شروع این فرآیند، اما معتقد بودند که تجربه برگزاری اولین جشنواره عودنوازی قشم و برخی انتقادهای مطرح‌شده از سوی رسانه‌های محلی درباره بودجه و هزینه‌کردهای آن رویداد در عمل کار را به جایی رساند که سازمان منطقه آزاد قشم برای برگزاری دومین رویداد به سراغ مجموعه‌ای مانند «شهرکتاب تهران» با ارتباطات خاص رسانه‌ای خود رفته تا کمتر نیازی به پاسخگویی به سایر رسانه‌ها درباره هزینه‌کردهای بعدی داشته باشد.
تغییرات دومین جشنواره عودنوازی قشم
آنطور که مسئولان اجرایی دومین جشنواره عودنوازی قشم پیش از این اعلام کرده بودند، در بخش رقابتی سه رده سنی «زیر ۱۴سال»، «۱۵ تا ۱۸سال» و «۱۹ تا ۲۵سال» برای ارسال آثار برگزیدگان تعیین شد و شرکت‌کنندگان تا ۲۵سال می‌توانستند آثار را برای دبیرخانه ارسال کنند، برگزیدگان مرحله نهایی نیز بدون رتبه‌بندی و براساس ظرفیت جشنواره برای اجرای صحنه‌ای انتخاب شدند و شرکت‌کنندگان در این بخش به صورت یکسان اجرای صحنه‌ای خواهند داشت.
حذف رتبه‌بندی نیز به این دلیل انجام شد که رقابت‌ها و توانمندی‌های شرکت‌کنندگان بسیار به یکدیگر نزدیک بود، در هنگام اعطای امتیاز و معدل‌گیری، شرکت‌کنندگان ۲ تا سه‌دهم با هم اختلاف داشتند و نمی‌توانستیم نفرات اول و دوم را تعیین کنیم، حتی افرادی که برای اجرای صحنه‌ای انتخاب شدند با افرادی که انتخاب نشدند، توانمندی‌هایشان بسیار به یکدیگر نزدیک بود و به همین دلیل امسال رده‌بندی در جشنواره حذف شد و داوران از آثار ارسالی، تعدادی را برای اجرای صحنه‌ای انتخاب کردند.
در دومین جشنواره عودنوازی قشم نیز بخش غیررقابتی و گروه‌نوازی با محوریت ساز عود بدون محدودیت سنی در نظر گرفته شد. در این بخش بیشتر دونوازی مدنظر بود و دوساز ریتمیک باید در ترکیب گروه وجود داشته باشد. گروه‌هایی با ۱۰ تا ۵۰عضو هم با ارائه اثر قابل‌توجه می‌توانستند در بخش غیررقابتی شرکت کنند.
امسال ۱۴۳اثر از نوازندگان سراسر کشور در بخش‌های رقابتی و غیررقابتی به دبیرخانه جشنواره ارسال شد و آثار توسط هیات داوران، ۹داور ایرانی؛ محمدرضا ابراهیمی، نگار بوبان، حسین بهروزی‌نیا، احمد بیت‌سیاح، حمید حاصلی، محمدرضا درویشی، شهرام غلامی، محمدرضا فیاض و مرتضی کریمی و سه‌داور بین‌المللی؛ محمت بیتماز از ترکیه، طارق جندی از اردن و نصیر شَمه از عراق مورد بررسی قرار گرفت که برگزیدگان در آیین اختتامیه معرفی و تجلیل می‌شوند.
در نهایت داوران، ۱۸نفر را برای حضور در بخش اجرای صحنه‌ای انتخاب کردند. در رده‌های سنی «الف» (زیر ۱۴سال)؛ میثم البوعلی عباسی از بندر امام‌خمینی، رونیکا توکلی‌فرد، شهراد شیخی، رادمان مسافری از تهران، ایرانا کاکاوند از قزوین، «ب» ( ۱۵ تا ۱۸سال)؛ آوا پریشانی، مهدی حسین‌زاده، ثمین محمدی، امیرکوهیار میرزایی از تهران، بردیا فریادرس از زنجان، محمدسام کیانی از همدان، رحمان مومنی از اصفهان، «ج» (۱۹ تا ۲۵سال)؛ رضا احمدی، محمدعلی سبزواری، دلارام فراهانی از تهران، سوگل ذرخش از اصفهان، مجاهد عبداللهی از بندرعباس و امیررضا محمدی از جویبار به بخش اجرای صحنه‌ای راه یافتند.
۳۷گروه نیز آثاری را به بخش غیررقابتی دومین جشنواره عودنوازی قشم ارسال کردند که از این تعداد، با نظر هیات داوران هشت‌گروه؛ «نارنج» به سرپرستی مهدی قاسمی از شیراز، «کارما» به سرپرستی شهاب عامری از بندرعباس، «نهیب» به سرپرستی ارسلان جعفری از اصفهان، هستی صادقیان، فاطمه عبدی‌پوررودسری، «دوران» به سرپرستی فرهاد صفار، سیاوش ولی‌پور از تهران و اقبال منصور از گنبدکاووس برای اجرای صحنه‌ای انتخاب شدند.
امسال در این جشنواره سبک ایرانی و سبک‌های متفاوتی برای عودنوازی و ارسال آثار شرکت‌کنندگان در نظر گرفته شد و همچنین قصد داشتیم توانمندی هنرمندان جوان را به اساتید بین‌المللی نشان دهیم و به این دلیل ۳استاد، نوازنده عود و داور بین‌المللی که تجربه‌های بسیاری در داوری جشنواره‌های مختلف دارند، را برای داوری آثار جشنواره عودنوازی قشم دعوت کردیم، آنان پذیرفتند و آثار را داوری کردند.
طبق برنامه‌ریزی صورت‌گرفته به تمامی راه‌یافتگان به مرحله اجرای صحنه‌ای در بخش تک‌نوازی، مبلغ ۱۰میلیون تومان و در بخش گروه‌نوازی و آنسامبل، مبلغ ۱۵میلیون تومان به‌عنوان حق‌الزحمه به هر گروه تقدیم می‌شود و برای کمک هزینه رفت و برگشت و اقامت هم مهمان دبیرخانه هستند. در مرحله نهایی به بهترین اجرا که در تمامی ارکان، یک پرفورمنس موفق و کامل باشد، در هر رده سنی، تندیس جشنواره و ۳۰میلیون تومان اهدا خواهد شد. همچنین به تمامی راه‌یافتگان به مرحله اجرای صحنه‌ای در جشنواره، گواهی شرکت و حضور اهدا می‌شود.
تجربه متفاوت عودنوازی در کافه‌های قشم
جشنواره ملی عودنوازی قشم تجربه‌ای متفاوت از موسیقی را برای علاقه‌مندان رقم زد، اما جالب‌ترین نکته این بود که بخش‌هایی از جشنواره که شاید به نظر فرعی می‌آمدند، بیش از بخش‌های اصلی در کانون توجه قرار گرفتند. در کنار این اجراهای رسمی، دوبخش جنبی جشنواره، یعنی اجراهای خیابانی و کافه‌ای، شور و هیجان متفاوتی به فضا بخشیدند. آنچه بیشتر از هر چیزی توجه مردم و هنرمندان را جلب کرد، بخش‌های جنبی جشنواره بود. پویش «با سازت بیا» که از ایده‌های این جشنواره بود، موفق شد تا شور و هیجان خاصی به جشنواره بدهد. این پویش با ایجاد یک استیج کوچک در فضای بیرون از یکی از مراکز خرید قشم، توانست نوازندگان را از سراسر ایران گردهم آورد و موسیقی را از مرزهای رسمی جشنواره فراتر ببرد.
بخش کافه‌ای جشنواره هم با اجراهای زنده در روستاها و شهرهای جزیره قشم، مانند شهر سوزا، گامبرون و سهیلی، لحظات متفاوتی را برای مخاطبان رقم زد. این بخش جشنواره که در دل شب‌های قشم برگزار شد، جوی صمیمی و پرانرژی به شب‌های جزیره بخشیده است. پویش «با سازت بیا» و اجراهای خیابانی و کافه‌ای این جشنواره، ثابت کردند که موسیقی، در هر قالب و مکانی، می‌تواند قلب‌ها را به هم نزدیک کند و جذابیت‌های بیشتری برای علاقه‌مندان به ارمغان بیاورد.
دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم در ایستگاه پایانی
دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم با معرفی برگزیدگان خود به کار خود پایان داد و در این مراسم، تقدیر ویژه‌ای از محمدمنصور وزیری، استاد پیشکسوت ساز عود، به‌عنوان یکی از ارکان برجسته موسیقی ایرانی صورت گرفت. آیین اختتامیه این جشنواره ملی پنجشنبه‌شب (۲۸فروردین‌ماه) در هتل سورینت قشم با حضور عادل پیغامی، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد قشم؛ علی جعفرآبادی، قائم‌مقام موسسه شهرکتاب؛ بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و ادریس راموز، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری منطقه آزاد قشم و جمعی از هنرمندان و اساتید موسیقی کشور برگزار شد.
در بخش رده سنی الف (زیر ۱۴سال)، شهراد شیخی موفق به دریافت تندیس جشنواره شد و از اجرای میثم البوعلی عباسی نیز تقدیر به‌عمل آمد. در رده سنی ب (۱۵ تا ۱۸سال) آوا پریشانی به‌عنوان برگزیده این بخش تندیس جشنواره را دریافت کرد. در رده سنی ج (۱۸ تا ۲۴سال)، با تقدیر از اجرای درخشان امیررضا محمدی، تندیس جشنواره به محمدعلی سبزواری تعلق گرفت. در بخش دیگری از این مراسم، سیدعباس سجادی بیانیه هیات داوران را قرائت کرد و در پایان، اجرای استاد محمدمنصور وزیری با نوازندگی بی‌نظیر خود به اوج رسید و فضای سالن را سرشار از تحسین و احترام به هنر ایرانی کرد.
انتقاد از جای خالی هنرمندان قشمی
پایگاه خبری حرانیوز در مطلبی انتقادی نسبت به برخی حواشی برگزاری دومین جشنواره ملی عودنوازی جزیره قشم نوشت؛ برگزاری فستیوال عودنوازی در جزیره قشم، به‌جای آنکه نوای هویت و فرهنگ را در جنوب ایران طنین‌انداز کند، تبدیل به نمایش پرهزینه‌ای شد که سهمی از آن به هنرمندان بومی نرسید. جشنواره‌ای با صرف میلیاردها تومان هزینه که قشم تنها نام و مکانش را یدک کشید و از حضور چهره‌های فرهنگی و هنری خودش بی‌بهره ماند.
جزیره قشم با پیشینه‌ای غنی در موسیقی نواحی، زادگاه استادان بی‌نام اما ریشه‌داری است که هنر عود را از پدران‌شان به ارث برده‌اند، اما فستیوالی که باید بستر معرفی این ظرفیت‌ها باشد، به محفلی تشریفاتی برای چهره‌های غیربومی تبدیل شد. نکته تأمل‌برانگیزتر، تغییر نقش برخی منتقدان دیروز است؛ افرادی که سال گذشته به‌دلیل حذف هنرمندان قشمی از فستیوال عود جزیره کیش زبان به انتقاد گشودند، اما امروز خود در جمع برگزارکنندگان فستیوال قشم حضور دارند و سکوت اختیار کرده‌اند؛ سکوتی که برای جامعه فرهنگی قشم، سنگین‌تر از حذف رسمی است.فشارها و اعتراضات گسترده از سوی جامعه هنری و فعالان فرهنگی جزیره نیز باعث شد در لحظات پایانی و در اختتامیه فستیوال، چند هنرمند بومی به‌طور نمادین و نمایشی دعوت شوند؛ دعوتی که بیشتر به دلجویی لحظه آخری شباهت داشت تا احترامی واقعی به اصالت موسیقی قشم. اهالی هنر قشم همچنین معتقدند هرگاه قرار باشد مراسمی با لوح تقدیر یا یک کارت هدیه کوچک برگزار شود، هنرمندان بومی را به‌عنوان نماد فرهنگی فرا می‌خوانند، اما در برنامه‌ریزی‌های اصلی و محوری جایی برای آن‌ها نیست. این نگاه تشریفاتی، نه‌تنها توهین به فرهنگ بومی است بلکه روند تخریب آرام هویت موسیقایی قشم را تسریع می‌کند.
اکنون این پرسش به‌طور جدی مطرح است: هدف از چنین جشنواره‌هایی چیست؟ اگر اصالت و فرهنگ، جوهره برگزاری فستیوال‌هاست، پس چرا صاحبان واقعی این فرهنگ همواره در حاشیه‌اند؟ و اگر تنها هدف، اجرای نمایشی پرزرق‌وبرق است، چرا نام قشم باید بر آن حک شود؟
ایسنا نیز در گزارشی انتقادی نسبت به برخی حواشی این جشنواره نوشت؛ جشنواره عودنوازی قشم در حالی در این جزیره برگزار شد که خبری از نوازندگان جوان یا پیشکسوت این منطقه نبود و گویا همین امر موجب دلخوری شد؛ در نتیجه خبری هم از حضور مخاطبان قشمی و حمایت آن‌ها از جشنواره نبود. براساس گزارش این جشنواره، در زمان برگزاری این جشنواره خبری از مردم بومی قشم برای حضور و تماشای اجراها نبود؛ البته که به‌طور کلی مخاطبان حاضر در سالن جمعیت کمی داشتند. بااین‌حال در بخش‌های خیابانی و فضای باز جشنواره، شاهد تجمع مردم برای تماشای اجراها بودیم، اما به جرات می‌توان گفت که بیشتر آن‌ها از گردشگران بودند.
البته که با تردد در سطح جزیره، کمتر المانی از تبلیغات برای جشنواره به چشم می‌خورد که همین امر موجب شده بود جشنواره به رویدادی خودمانی و خصوصی حداقل در بخش اصلی بدل شود. درحقیقت جشنواره‌ای که قرار بود فرهنگ و هنر عودنوازی مردم قشم را به نمایش بگذارد و فضا را با حضور آن‌ها پر کند، نشانی از حضورشان نداشت. این در حالی بود که اساتید کمتری از خود قشم و منطقه هرمزگان- چه به‌عنوان داور و چه به‌عنوان مهمان- در جشنواره حضور داشتند که همین امر موجب انتقاد سایر داوران هرمزگانی شد.
مرتضی کریمی، نوازنده عود در گفت‌وگو با «ایسنا» گفت: من به‌عنوان یک هنرمند بومی و جنوبی این انتقاد را به جشنواره دارم که چرا وقتی این جشنواره در جزیره‌ای مانند قشم برگزار می‌شود که تمام مردم آن با عود بزرگ شده‌اند و عود جزو وجود جدانشدنی زندگی آن‌هاست و تمام غم، خوشحالی، عزا و عروسی خود را با عود می‌گذارنند، یک نفر از آن‌ها هم- چه به صورت انفرادی و چه گروهی- در این جشنواره نیست! او ادامه داد: وقتی شهری میزبان یک رویداد می‌شود، سهمیه‌ای در آن جشنواره دارد؛ به‌گونه‌ای که حداقل چهارنفر از نوازندگان خوب آن‌ها در جشنواره شرکت کنند که مردم به‌خاطر حمایت آن نوازندگان که همشهریان آن‌ها هستند، در جشنواره حضور پیدا کنند، ولی وقتی کسی از قشم نیامده پس مردم هم از قشم نمی‌آیند.کریمی تصریح کرد: درحقیقت مردم از جشنواره ناراحت هستند و بارها با من تماس گرفته و سوال می‌کنند که چرا هیچ نوازنده‌ای از قشم به جشنواره نیامده است؟ از طرفی دیگر، پیشکسوتان عودنوازی در هرمزگان داریم که برای مردم حکم اسطوره را دارند و حتی پدربزرگ‌های ما با صدای ساز آن‌ها بزرگ شده‌اند، ولی حتی دعوت نشده‌اند که صرفا به‌عنوان مهمان به جشنواره بیایند. او گفت: آقای اشعری جزو نخستین نوازندگان عود ایران و در همین جزیره قشم است که روز دوم به جشنواره آمد، ولی هیچ‌کسی او را نمی‌شناخت و با نامهربانی رفت؛ درصورتی که باید او را معرفی می‌کردند. این امر همانند این است که یک تورنمنت فوتبال در برزیل برگزار شود، اما هیچ‌کدام از اسطوره‌های فوتبال آنجا حضور نداشته باشند.
منبع: اقتصاد سرآمد
نیازمندی‌ها
عناوین روزنامههای امروز
