تقویت دیپلماسی فرهنگی خلیج‌فارس در سایه ساز «عود»
به فاصله کمتر از یک‌ماه پس از برگزاری آیین افتتاحیه دومین جشنواره ملی «عودنوازی قشم» در سالن رودکی تهران(!)، این مرتبه شهر کتاب مرکزی در پایتخت(!) میزبان نشست خبری با حضور دست‌اندرکاران برگزاری این جشنواره بود.
به گزارش اقتصاددریایی، دست‌اندرکاران و مسئولان برگزاری دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم این مرتبه هم در تهران گردهم آمدند و درباره بخش‌های مختلف و اهداف برگزاری این رویداد به بیان توضیحات و نقطه‌نظرات خود پرداختند. این نشست خبری روز یکشنبه (۵اسفند) در شهر کتاب مرکزی با حضور محسن فتاحی (دبیر اجرایی)، کیوان فرزین (عضو هیات داوران)، ادریس راموز (معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم)، مجید ناظم‌پور (نماینده کمیته بین‌الملل جشنواره) و مهدی فیروزان (مدیرعامل شهر کتاب) برگزار شد.
پیش از این، مراسم افتتاحیه و آغاز به کار دومین جشنواره ملی عودنوازی جزیره جهانی قشم، شامگاه ۱۸بهمن‌ماه سال‌جاری در تالار رودکی تهران برگزار شده بود. همچنین فراخوان دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم با هدف ترویج و ارتقای سطح هنر عودنوازی، ارتقای فرهنگ و هنر جزیره قشم و معرفی ظرفیت‌های بی‌نظیر این جزیره در تاریخ ۱۷بهمن منتشر شده و البته طبق اطلاع‌رسانی صورت‌گرفته قرار است از ۲۵ تا ۲۸فروردین ۱۴۰۴ این جشنواره توسط موسسه شهر کتاب به میزبانی سازمان منطقه آزاد قشم در جزیره قشم برگزار شود.
عود؛ ابزار توسعه دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی
ادریس راموز در ابتدای این نشست ضمن تشکر از شورای سیاست‌گذاری و مدیران و مسئولان شهر کتاب درباره برگزاری این رویداد هنری گفت: افتتاحیه این جشنواره با همکاری شهرکتاب برگزار شد و ان‌شاءالله مراسم اختتامیه بسیار گرمی هم خواهیم داشت. او در ادامه افزود: همان‌گونه که در عنوان این جشنواره آمده، سازمان منطقه آزاد اقتصادی و تجاری قشم، بر این اساس هدف نخست منطقه آزاد در برگزاری این جشنواره کنش اقتصادی و تجاری است.
راموز در ادامه صحبت‌هایش گفت: همانطور که می‌دانید ساز عود وعودنوازی سال ۱۴۰۲ به نام ایران و سوریه ثبت جهانی شد و جشن این اتفاق بزرگ را در جزیره قشم برگزار کردیم و سال گذشته هم اولین جشنواره عودنوازی را درسطح ملی با همکاری برادران عزیزم علی ثابت‌نیا و همچنین ارسلان کامکار به عنوان رئیس و دبیر اولین جشنواره برگزار شد و تجربه بسیار ارزشمندی درسطح ملی بود و در این مراسم از آن‌ها تشکر می‌کنیم.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری منطقه آزاد قشم اظهار داشت: در شرایط کنونی توسعه ایران و توسعه منطقه جنوب و دیپلماسی اقتصادی مهم‌ترین وظیفه منطقه آزاد قشم است. ما در وضعیت اقتصادی و توسعه کشور ناگزیر از پیوند دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی اقتصادی هستیم بنابراین مهم‌ترین رکن، داشتن دیپلماسی فعال است و با توجه به اشتراکات فرهنگی با کشورهای مختلف می‌توانیم نقش مهمی در این زمینه‌ها ایفا کنیم. بر این اساس، ارتباط دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی اقتصادی این تجربه را به ما نشان داد که اشتراکات فرهنگی، ارتباطات اقتصادی و عناصر هویتی می‌توانند برای جامعه ایران و منطقه تاثیرگذار باشند و شاید مهم‌ترین دارایی فرهنگی در جنوب ایران و جزیره قشم، موسیقی و به‌ویژه ساز عود در این منطقه است. قطعا در تمام خانه‌هایی که می‌بینیم، موسیقی حضور دارد و عنصر ساز و موسیقی در جریان زندگی جاری است. موسیقی، خلیج‌فارس را معنا می‌بخشد و سبک زندگی و جریان حیات در این منطقه همواره با موسیقی همراه بوده است. بنابراین با تداوم این نگرش، می‌توانیم نقش فرهنگی بسیار مهمی ایفا کنیم.
راموز اظهار داشت: یکی از اهداف منطقه آزاد، احیای تمدن و نقش تاریخی قشم است. قشم در طول تاریخ به‌عنوان یک پل ارتباطی بین ایران و سایر کشورها عمل کرده و فرهنگ ایران را به سرزمین‌های دیگر منتقل کرده است. بنابراین تمرکز بر قشم به‌عنوان کانون فرهنگی ایران در جنوب، می‌تواند ارزش‌افزوده‌های زیادی در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، تجاری و اجتماعی و فرهنگی و گردشگری ایجاد کند و مسیرهای ارتباطی فرهنگی را احیا نماید. هدف ما این است که مسیرهای تاریخی زندگی – که تمدن جزیره را شکل داده‌اند- را احیا کنیم و مهم‌ترین رکن در روایت قشم آینده، موسیقی و ساز است. به همین دلیل است که ما در این زمینه ورود پیدا کرده‌ایم.
وی ادامه داد: نکته دوم پیوند توسعه و موسیقی است. توسعه نیازمند ریتم و تعادل است و موسیقی این ریتم را فراهم و فرآیند توسعه را نظام‌مند و ساماندهی می‌کند. موسیقی زبانی محلی، ملی و بین‌المللی دارد و بر این اساس می‌تواند راهنمای بسیار خوبی در پیوند با توسعه باشد. پیوند زندگی و موسیقی، گفت‌وگو با مردم را تسهیل می‌کند. به‌عنوان مثال، ساز عود به‌عنوان یک اثر هنری می‌تواند ابزاری برای گفت‌وگوی حاکمیت با مردم و ایجاد فرهنگ توسعه باشد.
او گفت: ما در سال گذشته به بحران هویت در بین جوانان توجه کردیم. بسیاری از شرکت‌کنندگان نوجوان بودند و این امر موجب شد موسیقی سنتی و موسیقی نوجوانان و جوانان مورد توجه قرار گیرد. خرد و نظم موجود در موسیقی و سازها، پیوند بسیار نزدیکی با تاریخ دارد. پیوند گسسته موسیقی می‌تواند احیاکننده هویت در نسل جدید باشد. در جنوب ایران، با توجه به تنوع فرهنگی موجود، می‌توان از موسیقی و ساز عود برای ایجاد پیوند بیشتر هویت فرهنگی و ایرانی استفاده کرد.
راموز همچنین به اثرگذاری جشنواره اشاره کرد و گفت: این جشنواره تاثیرات زیادی در حوزه‌های مختلف دارد؛ در سطح محلی، سرمایه اجتماعی و فرهنگی ایجاد می‌کند، در سطح ملی به اقتصاد هنر و فرهنگ کمک بسیاری خواهد بود و در سطح بین‌المللی سرمایه سیاسی برای کشور ایجاد می‌کند. به عبارت دیگر، این جشنواره می‌تواند سرمایه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را همزمان ایجاد کند، اما شرط اصلی تداوم جشنواره و نهادینه‌شدن آن در دل مردم است. ما در سال اول نقش اجرایی را برعهده داشتیم. در سال دوم، موسسه شهر کتاب حمایت ویژه‌ای از جشنواره داشت و به ما کمک کرد تا دبیرخانه‌ای ایجاد شود و شبکه انسانی فعالی را تشکیل دهیم تا در سال آینده، این جشنواره توسط نهاد مردمی برگزار شود و جزیره قشم تنها نقش حمایتی را ایفا کند و بدین طریق به وظیفه تسهیلگری خود عمل کنیم. این جشنواره می‌تواند نمونه‌ای کوچک از نحوه ایجاد انگیزه و حمایت دولت باشد.
ویژگی‌های ساز عود برای گفتمان فرهنگی
در بخش دیگری از این نشست خبری، مجید ناظم‌پور، نوازنده و پژوهشگر ساز عود نیز به ویژگی‌های این ساز اشاره کرد و گفت: این ساز از دوجهت حائز اهمیت است: نخست، ویژگی‌های ذاتی ساز عود است که همواره موضوع بحث فلاسفه بوده است. در تاریخ فلسفه، کمتر حکیمی را می‌یابیم که درباره این ساز سخن نگفته باشد. بزرگانی همچون فارابی و ابن‌سینا با وسواسی عجیب در مورد آن صحبت کرده‌اند. فلاسفه، تعداد سیم‌ها و وترها را به اخلاق اربعه انسان و نیز به نجوم و فیزیک مرتبط می‌دانستند. حتی در ابعاد ساز نیز وسواس به خرج می‌دادند. به گفته عبدالقادر مراغه‌ای این ساز، کامل‌ترین ساز زهی است. قدمت ۵۰۰۰ساله آن و خاستگاه ایرانی‌اش، نشان‌دهنده اهمیت ذاتی آن است.
این هنرمند موسیقی کشورمان ادامه داد: دوم، جنبه بین‌المللی آن است. عود، نه‌تنها در کشورهای اسلامی، بلکه در جهان، یک رمز و سمبل از فرهنگ و تمدن اسلامی است و تقریبا در هر کشوری جشنواره‌های تخصصی برای ساز عود برگزار می‌شود، در حالی‌که چنین جشنواره‌ای برای سازهای دیگر ممکن است وجود نداشته باشد. این ساز، سمبل تفکرات و اندیشه‌های شرقی و فلسفه اسلامی است.
او همچنین اضافه کرد: متاسفانه به دلایل نامعلوم، از سه‌قرن پیش این ساز در ایران به حاشیه رانده شده است. در ابتدای قرن معاصر، به همت استاد روح‌الله خالقی ۲تن از اساتید هنرستان مامور می‌شوند که به عراق سفر کنند؛ استاد اکبر محسنی برای ساز عود و استاد مهدی مفتاح برای ساز قانون تا این دو ساز فراموش‌شده ایران احیا شوند. از آن زمان تاکنون، اساتید بسیاری برای معرفی این ساز تلاش کرده‌اند، اما متاسفانه هنوز شناخت کافی درباره آن وجود ندارد و بسیاری از خانواده‌های ایرانی با آن آشنایی ندارند. از شما اصحاب رسانه خواهش می‌کنم که فراتر از خبررسانی صرف، به معرفی و ترویج این ساز ارزشمند بپردازید و در راستای معرفی بیشتر ساز عود به جامعه ایرانی، تلاش کنیم. سازی که از ایران برخاسته و اکنون در سراسر دنیا، از جمله اروپا، مکزیک (با اشکال و اسامی گوناگون)، چین و ژاپن نواخته می‌شود. خواهش من این است که یکی از اهداف این جشنواره، معرفی این ساز باستانی و فیلسوفانه باشد.
ناظم‌پور با اشاره به راه‌اندازی بخش بین‌الملل این رویداد، اذعان کرد: در این دوره جشنواره تصمیم گرفته شد بخش بین‌الملل داشته باشیم که هنرمندان ایرانی با دیگر عودنوازان جهانی آشنا شوند، اما بنا داریم در سال آینده بخش بین‌الملل جدی‌تری داشته باشیم. البته امسال مهمانان محدودی از جهان داریم که می‌توانم به مدیران فستیوال‌های بین‌المللی و هنرمندانی که در مکتب‌های مختلف ساز عود فعال هستند، اشاره کنم. همچنین طبق برنامه‌ریزی صورت‌گرفته، قرار است کتاب جشنواره عودنوازی قشم منتشر شود.
بخش‌های مختلف دومین جشنواره عودنوازی قشم
در ادامه این برنامه، محسن فتاحی، دبیر اجرایی این دوره از جشنواره از کتاب «داستان بربط» نوشته مجید ناظم‌پور نام بُرد و گفت: امسال بخشی از پوسترهای ما، المانی از دوره سلجوقیان برگرفته از این کتاب است. با انتشار «داستان بربط»، می‌توانیم مردم را بیشتر با این فضا آشنا کنیم.
او در ادامه صحبت‌هایش گفت: ابتدا باید از تیم اجرایی سال گذشته، به‌ویژه آقای کامکار و آقای ثابت‌نیا و همچنین آقای فرزین عزیز، برای سنگ‌بنای خوبی که در سال اول گذاشتند، تشکر کنم. قطعا سختی‌های مضاعفی وجود داشته و اتفاقاتی که برای هر جشنواره و کار اجرایی معمول است، رخ داده، اما به نظرم مسیر درستی طی شده که امسال کار ما را بسیار ساده‌تر کرده است. به همین خاطر، واقعا جا دارد از این عزیزان تشکر کنم و خداقوت بگویم.
فتاحی همچنین درباره سازوکار اجرای جشنواره توضیح داد: جشنواره امسال، بخش رقابتی خود را حفظ کرده است. بخش غیررقابتی نیز به این دوره اضافه شده است. با توجه به محدودیت زمانی، این روند به گذشته خود وفادار بوده و در راستای آن حرکت می‌کند. در بخش غیررقابتی، بیشتر به دونوازی‌ها توجه شده و به هنرمندان اجازه داده‌ایم هر اتفاقی را که دوست دارند در این فضا رقم بزنند. تنها محدودیت در این بخش، وجود حداقل دوساز ملودیک است. از نظر تعداد نوازندگان نیز محدودیتی نداریم؛ مشروط بر این‌که کار از ارزشمندی بالایی برخوردار باشد. چند گروه را نیز به‌عنوان مهمان دعوت می‌کنیم تا بتوانیم بخش گروه‌نوازی و جنبی جشنواره را جذاب‌تر کنیم.
دبیر اجرایی دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم خاطرنشان کرد: روز گذشته جلسه‌ای با سازندگان عود داشتیم که در حاشیه جشنواره نمایشگاهی برگزار شود. بحث‌های ارزشمندی مطرح شد و سازمان منطقه آزاد ظرفیت دارد تا در پروسه معروف‌سازی و بولدسازی این ساز کمک کند. در حوزه تجاری و اقتصادی نیز پتانسیل بزرگی وجود دارد. ساز عود، سازی پیچیده و گسترده‌ای است، لذا با محدودیت‌های بیشتری نسبت‌به سایر سازها مواجه هستیم. امیدواریم شرایط بهتری برای این ساز فراهم شود. همچنین نشست‌های تخصصی را پیرامون بحث عود در نظر گرفته‌ایم تا به چالش‌ها و فرصت‌های بیشتری بپردازیم. کارگاه تخصصی ساخت ساز نیز برگزار خواهیم کرد که در همه جشنواره‌ها مرسوم است.
فتاحی در پایان گفت: از هفته آینده، رویدادی با عنوان «از خزر تا خلیج‌فارس» برگزار می‌کنیم که از ظرفیت شرکت‌کنندگان و قطعات سال‌های گذشته استفاده خواهیم کرد و این دعوت را شهر به شهر و استان به استان گسترش می‌دهیم. همچنین، از هنرمندان دعوت می‌کنیم تا در اختتامیه و در روزهای ۲۵ تا ۲۸فروردین حضور داشته باشند. فضایی فراهم شود تا مردم با هر سازی که دارند به آن فضا بیایند و اگر بتوانند، ساز بزنند و همنوازی کنند. در روستاها و شهرهای اطراف نیز برنامه‌های مفصلی تدارک دیده‌ایم تا کل جزیره قشم در آن ایام حال‌و‌هوای دیگری داشته باشد و تحت تاثیر موسیقی قرار گیرد. مهلت ارسال آثار تا ۱۰اسفندماه است. داوری در نیمه اسفند انجام می‌شود و اسامی برگزیدگان در آخر اسفند اعلام خواهد شد تا فرصت حضور برای مهمانان فراهم شود. هزینه حضور نفرات برگزیده نیز تامین خواهد شد.
جای خالی پروژه پژوهشی برای اولین جشنواره عودنوازی قشم
کیوان فرزین، دبیر کمیته داوران دومین جشنواره عودنوازان نیز در بخش پایانی نشست گفت: چشم‌انداز ما پس از جشنواره اول، بیش از چند دوره است. از همان سال قبل نیز روند داوری را براساس آن چیزی که اتفاق افتاد، متفاوت در نظر گرفتیم و بعد از آن هم این روند را ادامه دادیم و کمک خواستیم که حتی اشکالات را بگویند و در نهایت وقتی به شورای سیاست‌گذاری رسیدیم چند مورد تفاوت پیدا کرد؛ اول این‌که سال قبل در چهاربخش جایزه دادیم و بخش نواحی و دستگاهی جدا شد، اما در این دوره یکی از تغییرات، رده‌بندی سنی متفاوت و تفکیک‌شده داریم و از طرف دیگر مرزهای موسیقی نواحی برداشته شد و داوران قرار است به یک پرفورمنس امتیاز دهند و برای همین هم ترکیب داوران متفاوت شده است.
وی تصریح کرد: تفکیک موسیقایی نداریم، اما اجراها با هم مقایسه می‌شوند و داوران هم باید گستره وسیعی از دیدگاه‌ها باشند تا با جامعیت بیشتری تصمیم بگیرند و بحث رقابت به‌درستی انجام شود.
فرزین با اشاره به محدودیت‌های اجرایی گروه‌های موسیقی، گفت: به دلیل محدودیت‌ها، در جشنواره در جزیره قشم رقابتی نداریم، مگر این‌که داوران، کنسرت یا اجرایی را واجد شرایط درخشانی بدانند و به‌عنوان برگزیده منتخب شود. یک نکته دیگر این‌که، امسال به موسیقی ایرانی، عربی و ترکی که ریشه‌های مشترک دارند، توجه کردیم. در جشنواره این دوره، تمام موسیقی نواحی حضور دارند و مرزبندی نداریم.
دبیر کمیته داوران دومین جشنواره عودنوازان در پایان در پاسخ به پرسش «مهر» درباره تدوین مقاله یا پروژه پژوهشی از اولین جشنواره عودنوازی قشم، گفت: در جشنواره اول عودنوازی، نشستی پژوهشی برگزار کردیم که از محمدرضا درویشی برای صحبت، دعوت شد، اما در حوزه تحلیلی موضوع عود و عودنوازی، کتاب و پژوهش نداشتیم. همچنین قرار بود تصاویری از نوازندگی کودکان عودنواز منتشر شود که به دلیل مشکل فنی، میسر نشد.
گفتنی است، «عود» یا «بربط» یا «رود» از جمله معمول‌ترین سازهای موسیقی ایران‌قدیم است با ظاهری به شکل گلابی، از جنس چوب درخت توت یا آبنوس که دارای کاسه طنینی بزرگ و دسته‌کوتاه است. این ساز در هفدهمین نشست کمیته بین‌دولت‌ها برای پاسداری از میراثفرهنگی ناملموس به رأی گذاشته شد که به‌عنوان هجدهمین میراث ناملموس ایران به‌صورت مشترک با سوریه در یونسکو ثبت جهانی شد. دوسال قبل بود که وزارت میراثفرهنگی چهارعنصر میراث ناملموس را ثبت جهانی کرد که سهم هرمزگان در این چهارعنصر هنر ساختن و نواختن ساز عود بود.
پیش از این، مراسم افتتاحیه و آغاز به کار دومین جشنواره ملی عودنوازی جزیره جهانی قشم، شامگاه ۱۸بهمن‌ماه سال‌جاری در تالار رودکی تهران برگزار شده بود. همچنین فراخوان دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم با هدف ترویج و ارتقای سطح هنر عودنوازی، ارتقای فرهنگ و هنر جزیره قشم و معرفی ظرفیت‌های بی‌نظیر این جزیره در تاریخ ۱۷بهمن منتشر شده و البته طبق اطلاع‌رسانی صورت‌گرفته قرار است از ۲۵ تا ۲۸فروردین ۱۴۰۴ این جشنواره توسط موسسه شهر کتاب به میزبانی سازمان منطقه آزاد قشم در جزیره قشم برگزار شود.
عود؛ ابزار توسعه دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی
ادریس راموز در ابتدای این نشست ضمن تشکر از شورای سیاست‌گذاری و مدیران و مسئولان شهر کتاب درباره برگزاری این رویداد هنری گفت: افتتاحیه این جشنواره با همکاری شهرکتاب برگزار شد و ان‌شاءالله مراسم اختتامیه بسیار گرمی هم خواهیم داشت. او در ادامه افزود: همان‌گونه که در عنوان این جشنواره آمده، سازمان منطقه آزاد اقتصادی و تجاری قشم، بر این اساس هدف نخست منطقه آزاد در برگزاری این جشنواره کنش اقتصادی و تجاری است.
راموز در ادامه صحبت‌هایش گفت: همانطور که می‌دانید ساز عود وعودنوازی سال ۱۴۰۲ به نام ایران و سوریه ثبت جهانی شد و جشن این اتفاق بزرگ را در جزیره قشم برگزار کردیم و سال گذشته هم اولین جشنواره عودنوازی را درسطح ملی با همکاری برادران عزیزم علی ثابت‌نیا و همچنین ارسلان کامکار به عنوان رئیس و دبیر اولین جشنواره برگزار شد و تجربه بسیار ارزشمندی درسطح ملی بود و در این مراسم از آن‌ها تشکر می‌کنیم.
معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری منطقه آزاد قشم اظهار داشت: در شرایط کنونی توسعه ایران و توسعه منطقه جنوب و دیپلماسی اقتصادی مهم‌ترین وظیفه منطقه آزاد قشم است. ما در وضعیت اقتصادی و توسعه کشور ناگزیر از پیوند دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی اقتصادی هستیم بنابراین مهم‌ترین رکن، داشتن دیپلماسی فعال است و با توجه به اشتراکات فرهنگی با کشورهای مختلف می‌توانیم نقش مهمی در این زمینه‌ها ایفا کنیم. بر این اساس، ارتباط دیپلماسی فرهنگی و دیپلماسی اقتصادی این تجربه را به ما نشان داد که اشتراکات فرهنگی، ارتباطات اقتصادی و عناصر هویتی می‌توانند برای جامعه ایران و منطقه تاثیرگذار باشند و شاید مهم‌ترین دارایی فرهنگی در جنوب ایران و جزیره قشم، موسیقی و به‌ویژه ساز عود در این منطقه است. قطعا در تمام خانه‌هایی که می‌بینیم، موسیقی حضور دارد و عنصر ساز و موسیقی در جریان زندگی جاری است. موسیقی، خلیج‌فارس را معنا می‌بخشد و سبک زندگی و جریان حیات در این منطقه همواره با موسیقی همراه بوده است. بنابراین با تداوم این نگرش، می‌توانیم نقش فرهنگی بسیار مهمی ایفا کنیم.
راموز اظهار داشت: یکی از اهداف منطقه آزاد، احیای تمدن و نقش تاریخی قشم است. قشم در طول تاریخ به‌عنوان یک پل ارتباطی بین ایران و سایر کشورها عمل کرده و فرهنگ ایران را به سرزمین‌های دیگر منتقل کرده است. بنابراین تمرکز بر قشم به‌عنوان کانون فرهنگی ایران در جنوب، می‌تواند ارزش‌افزوده‌های زیادی در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، تجاری و اجتماعی و فرهنگی و گردشگری ایجاد کند و مسیرهای ارتباطی فرهنگی را احیا نماید. هدف ما این است که مسیرهای تاریخی زندگی – که تمدن جزیره را شکل داده‌اند- را احیا کنیم و مهم‌ترین رکن در روایت قشم آینده، موسیقی و ساز است. به همین دلیل است که ما در این زمینه ورود پیدا کرده‌ایم.
وی ادامه داد: نکته دوم پیوند توسعه و موسیقی است. توسعه نیازمند ریتم و تعادل است و موسیقی این ریتم را فراهم و فرآیند توسعه را نظام‌مند و ساماندهی می‌کند. موسیقی زبانی محلی، ملی و بین‌المللی دارد و بر این اساس می‌تواند راهنمای بسیار خوبی در پیوند با توسعه باشد. پیوند زندگی و موسیقی، گفت‌وگو با مردم را تسهیل می‌کند. به‌عنوان مثال، ساز عود به‌عنوان یک اثر هنری می‌تواند ابزاری برای گفت‌وگوی حاکمیت با مردم و ایجاد فرهنگ توسعه باشد.
او گفت: ما در سال گذشته به بحران هویت در بین جوانان توجه کردیم. بسیاری از شرکت‌کنندگان نوجوان بودند و این امر موجب شد موسیقی سنتی و موسیقی نوجوانان و جوانان مورد توجه قرار گیرد. خرد و نظم موجود در موسیقی و سازها، پیوند بسیار نزدیکی با تاریخ دارد. پیوند گسسته موسیقی می‌تواند احیاکننده هویت در نسل جدید باشد. در جنوب ایران، با توجه به تنوع فرهنگی موجود، می‌توان از موسیقی و ساز عود برای ایجاد پیوند بیشتر هویت فرهنگی و ایرانی استفاده کرد.
راموز همچنین به اثرگذاری جشنواره اشاره کرد و گفت: این جشنواره تاثیرات زیادی در حوزه‌های مختلف دارد؛ در سطح محلی، سرمایه اجتماعی و فرهنگی ایجاد می‌کند، در سطح ملی به اقتصاد هنر و فرهنگ کمک بسیاری خواهد بود و در سطح بین‌المللی سرمایه سیاسی برای کشور ایجاد می‌کند. به عبارت دیگر، این جشنواره می‌تواند سرمایه‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را همزمان ایجاد کند، اما شرط اصلی تداوم جشنواره و نهادینه‌شدن آن در دل مردم است. ما در سال اول نقش اجرایی را برعهده داشتیم. در سال دوم، موسسه شهر کتاب حمایت ویژه‌ای از جشنواره داشت و به ما کمک کرد تا دبیرخانه‌ای ایجاد شود و شبکه انسانی فعالی را تشکیل دهیم تا در سال آینده، این جشنواره توسط نهاد مردمی برگزار شود و جزیره قشم تنها نقش حمایتی را ایفا کند و بدین طریق به وظیفه تسهیلگری خود عمل کنیم. این جشنواره می‌تواند نمونه‌ای کوچک از نحوه ایجاد انگیزه و حمایت دولت باشد.
ویژگی‌های ساز عود برای گفتمان فرهنگی
در بخش دیگری از این نشست خبری، مجید ناظم‌پور، نوازنده و پژوهشگر ساز عود نیز به ویژگی‌های این ساز اشاره کرد و گفت: این ساز از دوجهت حائز اهمیت است: نخست، ویژگی‌های ذاتی ساز عود است که همواره موضوع بحث فلاسفه بوده است. در تاریخ فلسفه، کمتر حکیمی را می‌یابیم که درباره این ساز سخن نگفته باشد. بزرگانی همچون فارابی و ابن‌سینا با وسواسی عجیب در مورد آن صحبت کرده‌اند. فلاسفه، تعداد سیم‌ها و وترها را به اخلاق اربعه انسان و نیز به نجوم و فیزیک مرتبط می‌دانستند. حتی در ابعاد ساز نیز وسواس به خرج می‌دادند. به گفته عبدالقادر مراغه‌ای این ساز، کامل‌ترین ساز زهی است. قدمت ۵۰۰۰ساله آن و خاستگاه ایرانی‌اش، نشان‌دهنده اهمیت ذاتی آن است.
این هنرمند موسیقی کشورمان ادامه داد: دوم، جنبه بین‌المللی آن است. عود، نه‌تنها در کشورهای اسلامی، بلکه در جهان، یک رمز و سمبل از فرهنگ و تمدن اسلامی است و تقریبا در هر کشوری جشنواره‌های تخصصی برای ساز عود برگزار می‌شود، در حالی‌که چنین جشنواره‌ای برای سازهای دیگر ممکن است وجود نداشته باشد. این ساز، سمبل تفکرات و اندیشه‌های شرقی و فلسفه اسلامی است.
او همچنین اضافه کرد: متاسفانه به دلایل نامعلوم، از سه‌قرن پیش این ساز در ایران به حاشیه رانده شده است. در ابتدای قرن معاصر، به همت استاد روح‌الله خالقی ۲تن از اساتید هنرستان مامور می‌شوند که به عراق سفر کنند؛ استاد اکبر محسنی برای ساز عود و استاد مهدی مفتاح برای ساز قانون تا این دو ساز فراموش‌شده ایران احیا شوند. از آن زمان تاکنون، اساتید بسیاری برای معرفی این ساز تلاش کرده‌اند، اما متاسفانه هنوز شناخت کافی درباره آن وجود ندارد و بسیاری از خانواده‌های ایرانی با آن آشنایی ندارند. از شما اصحاب رسانه خواهش می‌کنم که فراتر از خبررسانی صرف، به معرفی و ترویج این ساز ارزشمند بپردازید و در راستای معرفی بیشتر ساز عود به جامعه ایرانی، تلاش کنیم. سازی که از ایران برخاسته و اکنون در سراسر دنیا، از جمله اروپا، مکزیک (با اشکال و اسامی گوناگون)، چین و ژاپن نواخته می‌شود. خواهش من این است که یکی از اهداف این جشنواره، معرفی این ساز باستانی و فیلسوفانه باشد.
ناظم‌پور با اشاره به راه‌اندازی بخش بین‌الملل این رویداد، اذعان کرد: در این دوره جشنواره تصمیم گرفته شد بخش بین‌الملل داشته باشیم که هنرمندان ایرانی با دیگر عودنوازان جهانی آشنا شوند، اما بنا داریم در سال آینده بخش بین‌الملل جدی‌تری داشته باشیم. البته امسال مهمانان محدودی از جهان داریم که می‌توانم به مدیران فستیوال‌های بین‌المللی و هنرمندانی که در مکتب‌های مختلف ساز عود فعال هستند، اشاره کنم. همچنین طبق برنامه‌ریزی صورت‌گرفته، قرار است کتاب جشنواره عودنوازی قشم منتشر شود.
بخش‌های مختلف دومین جشنواره عودنوازی قشم
در ادامه این برنامه، محسن فتاحی، دبیر اجرایی این دوره از جشنواره از کتاب «داستان بربط» نوشته مجید ناظم‌پور نام بُرد و گفت: امسال بخشی از پوسترهای ما، المانی از دوره سلجوقیان برگرفته از این کتاب است. با انتشار «داستان بربط»، می‌توانیم مردم را بیشتر با این فضا آشنا کنیم.
او در ادامه صحبت‌هایش گفت: ابتدا باید از تیم اجرایی سال گذشته، به‌ویژه آقای کامکار و آقای ثابت‌نیا و همچنین آقای فرزین عزیز، برای سنگ‌بنای خوبی که در سال اول گذاشتند، تشکر کنم. قطعا سختی‌های مضاعفی وجود داشته و اتفاقاتی که برای هر جشنواره و کار اجرایی معمول است، رخ داده، اما به نظرم مسیر درستی طی شده که امسال کار ما را بسیار ساده‌تر کرده است. به همین خاطر، واقعا جا دارد از این عزیزان تشکر کنم و خداقوت بگویم.
فتاحی همچنین درباره سازوکار اجرای جشنواره توضیح داد: جشنواره امسال، بخش رقابتی خود را حفظ کرده است. بخش غیررقابتی نیز به این دوره اضافه شده است. با توجه به محدودیت زمانی، این روند به گذشته خود وفادار بوده و در راستای آن حرکت می‌کند. در بخش غیررقابتی، بیشتر به دونوازی‌ها توجه شده و به هنرمندان اجازه داده‌ایم هر اتفاقی را که دوست دارند در این فضا رقم بزنند. تنها محدودیت در این بخش، وجود حداقل دوساز ملودیک است. از نظر تعداد نوازندگان نیز محدودیتی نداریم؛ مشروط بر این‌که کار از ارزشمندی بالایی برخوردار باشد. چند گروه را نیز به‌عنوان مهمان دعوت می‌کنیم تا بتوانیم بخش گروه‌نوازی و جنبی جشنواره را جذاب‌تر کنیم.
دبیر اجرایی دومین جشنواره ملی عودنوازی قشم خاطرنشان کرد: روز گذشته جلسه‌ای با سازندگان عود داشتیم که در حاشیه جشنواره نمایشگاهی برگزار شود. بحث‌های ارزشمندی مطرح شد و سازمان منطقه آزاد ظرفیت دارد تا در پروسه معروف‌سازی و بولدسازی این ساز کمک کند. در حوزه تجاری و اقتصادی نیز پتانسیل بزرگی وجود دارد. ساز عود، سازی پیچیده و گسترده‌ای است، لذا با محدودیت‌های بیشتری نسبت‌به سایر سازها مواجه هستیم. امیدواریم شرایط بهتری برای این ساز فراهم شود. همچنین نشست‌های تخصصی را پیرامون بحث عود در نظر گرفته‌ایم تا به چالش‌ها و فرصت‌های بیشتری بپردازیم. کارگاه تخصصی ساخت ساز نیز برگزار خواهیم کرد که در همه جشنواره‌ها مرسوم است.
فتاحی در پایان گفت: از هفته آینده، رویدادی با عنوان «از خزر تا خلیج‌فارس» برگزار می‌کنیم که از ظرفیت شرکت‌کنندگان و قطعات سال‌های گذشته استفاده خواهیم کرد و این دعوت را شهر به شهر و استان به استان گسترش می‌دهیم. همچنین، از هنرمندان دعوت می‌کنیم تا در اختتامیه و در روزهای ۲۵ تا ۲۸فروردین حضور داشته باشند. فضایی فراهم شود تا مردم با هر سازی که دارند به آن فضا بیایند و اگر بتوانند، ساز بزنند و همنوازی کنند. در روستاها و شهرهای اطراف نیز برنامه‌های مفصلی تدارک دیده‌ایم تا کل جزیره قشم در آن ایام حال‌و‌هوای دیگری داشته باشد و تحت تاثیر موسیقی قرار گیرد. مهلت ارسال آثار تا ۱۰اسفندماه است. داوری در نیمه اسفند انجام می‌شود و اسامی برگزیدگان در آخر اسفند اعلام خواهد شد تا فرصت حضور برای مهمانان فراهم شود. هزینه حضور نفرات برگزیده نیز تامین خواهد شد.
جای خالی پروژه پژوهشی برای اولین جشنواره عودنوازی قشم
کیوان فرزین، دبیر کمیته داوران دومین جشنواره عودنوازان نیز در بخش پایانی نشست گفت: چشم‌انداز ما پس از جشنواره اول، بیش از چند دوره است. از همان سال قبل نیز روند داوری را براساس آن چیزی که اتفاق افتاد، متفاوت در نظر گرفتیم و بعد از آن هم این روند را ادامه دادیم و کمک خواستیم که حتی اشکالات را بگویند و در نهایت وقتی به شورای سیاست‌گذاری رسیدیم چند مورد تفاوت پیدا کرد؛ اول این‌که سال قبل در چهاربخش جایزه دادیم و بخش نواحی و دستگاهی جدا شد، اما در این دوره یکی از تغییرات، رده‌بندی سنی متفاوت و تفکیک‌شده داریم و از طرف دیگر مرزهای موسیقی نواحی برداشته شد و داوران قرار است به یک پرفورمنس امتیاز دهند و برای همین هم ترکیب داوران متفاوت شده است.
وی تصریح کرد: تفکیک موسیقایی نداریم، اما اجراها با هم مقایسه می‌شوند و داوران هم باید گستره وسیعی از دیدگاه‌ها باشند تا با جامعیت بیشتری تصمیم بگیرند و بحث رقابت به‌درستی انجام شود.
فرزین با اشاره به محدودیت‌های اجرایی گروه‌های موسیقی، گفت: به دلیل محدودیت‌ها، در جشنواره در جزیره قشم رقابتی نداریم، مگر این‌که داوران، کنسرت یا اجرایی را واجد شرایط درخشانی بدانند و به‌عنوان برگزیده منتخب شود. یک نکته دیگر این‌که، امسال به موسیقی ایرانی، عربی و ترکی که ریشه‌های مشترک دارند، توجه کردیم. در جشنواره این دوره، تمام موسیقی نواحی حضور دارند و مرزبندی نداریم.
دبیر کمیته داوران دومین جشنواره عودنوازان در پایان در پاسخ به پرسش «مهر» درباره تدوین مقاله یا پروژه پژوهشی از اولین جشنواره عودنوازی قشم، گفت: در جشنواره اول عودنوازی، نشستی پژوهشی برگزار کردیم که از محمدرضا درویشی برای صحبت، دعوت شد، اما در حوزه تحلیلی موضوع عود و عودنوازی، کتاب و پژوهش نداشتیم. همچنین قرار بود تصاویری از نوازندگی کودکان عودنواز منتشر شود که به دلیل مشکل فنی، میسر نشد.
گفتنی است، «عود» یا «بربط» یا «رود» از جمله معمول‌ترین سازهای موسیقی ایران‌قدیم است با ظاهری به شکل گلابی، از جنس چوب درخت توت یا آبنوس که دارای کاسه طنینی بزرگ و دسته‌کوتاه است. این ساز در هفدهمین نشست کمیته بین‌دولت‌ها برای پاسداری از میراثفرهنگی ناملموس به رأی گذاشته شد که به‌عنوان هجدهمین میراث ناملموس ایران به‌صورت مشترک با سوریه در یونسکو ثبت جهانی شد. دوسال قبل بود که وزارت میراثفرهنگی چهارعنصر میراث ناملموس را ثبت جهانی کرد که سهم هرمزگان در این چهارعنصر هنر ساختن و نواختن ساز عود بود.
منبع: اقتصاد سرآمد
نیازمندی‌ها
عناوین روزنامههای امروز
