به گزارش اقتصاددریایی، از سال ۲۰۰۵ تاکنون، تحریم‌ها علیه گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به تدریج شدت گرفته است. اما این تحریم‌ها از دو دهه گذشته نه تنها کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران را متوقف نکرد، بلکه با عملکرد مثبت حمل‌ونقل دریایی مواجه شد. تجارت دریایی در ایران فقط در یک سال از ۲۱۵ میلیون تن به ۲۳۷ میلیون تن افزایش یافته که رشد ۱۰ درصدی را نشان می‌دهد.
این گزارش ها نشان می دهد که گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از ارکان مهم حمل و نقل دریایی کشور، طی سال‌های گذشته تحت تحریم‌های مختلفی از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا، سازمان ملل و رئیس‌جمهور وقت آمریکا، دونالد ترامپ، قرار گرفته است. تحریم‌های تحمیل شده به اقتصاد ایران در سال‌های ۲۰۰۵، ۲۰۰۸، ۲۰۱۰ و ۲۰۲۰ به اوج خود رسید ولی به رغم فشارهای سنگین، هیچ‌گاه نتوانست فعالیت این شرکت را به طور کامل متوقف کند. تحریم‌های کنونی نیز برای این گروه، یک موضوع جدید نیست بلکه بیشتر یک فشار روانی است که به جامعه تحمیل می‌شود.
در حالی که اتحادیه اروپا به‌تازگی تحریم‌هایی را علیه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران اعمال کرده، رسانه آمریکایی بلومبرگ در گزارشی به تاریخ ۲۹ آبان ۱۴۰۳ به بررسی روش‌های ایران برای مقابله با فشارهای تحریمی پرداخته است. این گزارش که توسط تیم تحقیقات بلومبرگ منتشر شده است، تلاش می‌کند تصویری از سازوکارهایی ارائه دهد که کشورمان ایران با استفاده از آنها تحریم‌های یک‌جانبه را دور می‌زند.
نقش آفرینی ناوگان سایه در تحریم ها
به نوشته بلومبرگ، ایران با استفاده از یک شبکه به اصطلاح «ناوگان سایه» متشکل از نفتکش‌های قدیمی و اغلب ثبت‌نشده، روزانه تا ۱.۶ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند. این گزارش تأکید دارد که ناوگان ایرانی با به‌کارگیری این کشتی‌ها توانسته بخش عمده‌ای از نفت خود را به چین برساند و از این طریق حدود ۲۰ میلیارد دلار درآمد در ۹ ماه نخست سال میلادی جاری کسب کند.
بلومبرگ در گزارش خود مدعی است که این نفتکش‌ها با خاموش کردن سیستم‌های شناسایی خود، انتقال کشتی به کشتی در آبهای آزاد، و تغییر مدارک محموله‌ها توانسته‌اند تحریم‌ها را دور بزنند. به عنوان مثال، در این گزارش به کشتی “تایتان” اشاره شده که نفت بارگیری‌شده در خلیج فارس را به یک نفتکش دیگر به نام “وین وین” در آبهای مالزی منتقل کرده است. این روایت در حالی منتشر شده که بسیاری از تحلیلگران معتقدند این تحریم‌ها نه تنها تأثیر اقتصادی محدودی بر اقتصاد کشورمان داشته‌اند، بلکه انگیزه را برای گسترش همکاری با کشورهای غیرغربی نظیر چین و روسیه را تقویت کرده‌اند.
تحلیلگران داخلی معتقدند که این نوع گزارش‌ها با هدف فشار روانی و برجسته کردن توانایی غرب در مهار اقتصاد ایران منتشر می‌شوند. با این حال، واقعیت این است که در مواجهه با تحریم‌ها از راهکارهایی استفاده کرده ایم که ضمن حفظ صادرات نفت، ابزارهایی برای تقویت اقتصاد ملی را فراهم آورده باشیم. از سوی دیگر، توانایی کشورمان در حفظ صادرات نفتی نشان‌دهنده ظرفیت بالای کشتیرانی جمهوری اسلامی و توان داخلی در مقابله با فشارهای بین‌المللی است.
در حالی که بلومبرگ ایران را به استفاده از روش‌های خلاقانه برای دور زدن تحریم‌ها متهم می‌کند، این سؤال مطرح می‌شود که آیا این فشارها واقعاً می‌توانند به اهداف خود دست یابند؟ شواهد نشان می‌دهد که استفاده از این ناوگان، نه تنها کارآمدی تحریم‌ها را زیر سؤال برده، بلکه نیاز به بازنگری در این سیاست‌ها را برای طرف‌های غربی اجتناب‌ناپذیر کرده است.
۴۰ درصد مرزها در مجاورت آب‌ها
حدود ۴۰ درصد مرزهای ایران در مجاورت آبهاست و در شمال وجنوب کشور هفت استان ساحلی قرار دارد که ۲۵ درصد مساحت کشور را تشکیل می دهند. لذا این ظرفیت جغرافیای سیاسی باعث می شود که سیاست‌گذاری و برنامه ریزی در راستای پیشرفت مناطق همجوار با دریا، اهمیت داشته باشد. به عبارت دقیق تر، ۳۷ درصد از مجموع ۱۱ هزار و ۲۴۰ کیلومتر نوار مرزی ایران در مجاورت آب است و ایران حدود ۵ هزار و۸۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.
مرزهای جنوب کشور در مجاورت با خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد؛ مرز آبی خلیج فارس با احتساب جزایر هزار و۸۰۰ کیلومتر وبدون در نظر گرفتن جزایر، حدود هزار و ۴۰۰کیلومتر است، همچنین نوار مرزی مجاور با دریای عمان نیز۹۰۰ کیلومتر است. در شمال کشور نیز دریاچه کاسپین به عرض دو هزار و ۴۴۰ کیلومتر واقع شده است. بنابراین ایران با۱۲ همسایه خود یعنی ۸۰ درصد همسایگان ، دارای مرز آبی است. بدین ترتیب ، ایران با دسترسی به موقعیت جغرافیایی سیاسی ممتاز، منابع انرژی غنی، توانایی برای نقش آفرینی درکریدورهای بین المللی در مناطق مرکزی و جنوب غربی آسیا و دسترسی به آبهای آزاد، ظرفیت دستیابی به توسعه اقتصادی دریامحور را دارد.
وضعیت ناوگان دریایی ایران
بنابر آمار آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد)، ارزش ناوگان دریایی ایران بیشترین افزایش در جهان را بین سال های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۲ ثبت کرده است. همچنین براساس بررسی های اقتصادی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، ایران با ۳۲ کشتی فله بر، ۳۱ کشتی کانتینری، ۸۳ نفتکش، ۳۹۳ کشتی باری عمومی و ۴۰۳ فروند کشتی از انواع دیگر در سال ۲۰۲۲ در مجموع دارای ۹۴۲ فروند کشتی بوده است و به عنوان بزرگترین قدرت تجارت دریایی در منطقه خاورمیانه شناخته شده است؛ به طوری که ایران بیش از یک سوم کشتی های این منطقه را به خود اختصاص داده است.
همچنین براساس گزارش آنکتاد، ناوگان دریایی ایران با ظرفیت ۱۹.۳ میلیون تن و سهم نزدیک به یک درصدی (دقیقا ۰.۸۶ درصدی) در رتبه ۲۳ جهان قرار دارد. در این رتبه‌بندی، ترکیه با ۳۷ میلیون تن ظرفیت و سهم ۱.۷ درصدی در رتبه ۱۶ قرار دارد. روس‌ها با سهم ۲۱.۶ میلیون تنی، در رتبه ۲۲ و یک پله بالاتر از ایران قرار دارند. هلند با رتبه ۲۴، فرانسه با ۲۵، عربستان با رتبه ۲۶، ایتالیا رتبه ۲۸، مالزی ۳۰، کانادا ۳۱، عمان ۳۲، نیجریه ۳۳، قطر ۳۴ و کویت با رتبه ۳۵، همگی پایین‌تر از ایران قرار دارند.
سرنوشت تحریم کشتیرانی ایران
با تحریم های صورت گرفته، کشتی‌های خطوط کشتیرانی ایران قادر به دریافت خدمات در بنادر اروپایی نخواهند بود و از ورود و پهلوگیری آنها در اتحادیه اروپا به‌جز موارد بشردوستانه و موقعیت‌های اضطراری، جلوگیری خواهد شد. این خطوط اکنون بیشتر از ۱۷۰ فروند کشتی دارد و به‌عنوان بزرگترین شرکت خدمات کشتیرانی خاورمیانه است. از این رو به نظر می رسد تحریم های ایران به طور غیرمستقیم سود سرشاری را برای کشورهای عربی در جایگزین شدن به جای ایران به دنبال خواهد داشت. تحریم کشتیرانی ایران از آنجا اهمیت دارد که حتی با خروج آمریکا از برجام در دوره اول ریاست‌جمهوری «دونالد ترامپ» نیز شرکت کشتیرانی تحت تحریم قرار نداشت و امکان رفت‌وآمد آن به بندرهای اروپایی و بنادر کشورهایی غیرعضو اتحادیه اروپا، برقرار بود اما حالا اتحادیه اروپا با ادعای کمک ایران به روسیه دست به تحریم ایران زده است.
این گزارش ها نشان می دهد که گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از ارکان مهم حمل و نقل دریایی کشور، طی سال‌های گذشته تحت تحریم‌های مختلفی از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا، سازمان ملل و رئیس‌جمهور وقت آمریکا، دونالد ترامپ، قرار گرفته است. تحریم‌های تحمیل شده به اقتصاد ایران در سال‌های ۲۰۰۵، ۲۰۰۸، ۲۰۱۰ و ۲۰۲۰ به اوج خود رسید ولی به رغم فشارهای سنگین، هیچ‌گاه نتوانست فعالیت این شرکت را به طور کامل متوقف کند. تحریم‌های کنونی نیز برای این گروه، یک موضوع جدید نیست بلکه بیشتر یک فشار روانی است که به جامعه تحمیل می‌شود.
در حالی که اتحادیه اروپا به‌تازگی تحریم‌هایی را علیه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران اعمال کرده، رسانه آمریکایی بلومبرگ در گزارشی به تاریخ ۲۹ آبان ۱۴۰۳ به بررسی روش‌های ایران برای مقابله با فشارهای تحریمی پرداخته است. این گزارش که توسط تیم تحقیقات بلومبرگ منتشر شده است، تلاش می‌کند تصویری از سازوکارهایی ارائه دهد که کشورمان ایران با استفاده از آنها تحریم‌های یک‌جانبه را دور می‌زند.
نقش آفرینی ناوگان سایه در تحریم ها
به نوشته بلومبرگ، ایران با استفاده از یک شبکه به اصطلاح «ناوگان سایه» متشکل از نفتکش‌های قدیمی و اغلب ثبت‌نشده، روزانه تا ۱.۶ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند. این گزارش تأکید دارد که ناوگان ایرانی با به‌کارگیری این کشتی‌ها توانسته بخش عمده‌ای از نفت خود را به چین برساند و از این طریق حدود ۲۰ میلیارد دلار درآمد در ۹ ماه نخست سال میلادی جاری کسب کند.
بلومبرگ در گزارش خود مدعی است که این نفتکش‌ها با خاموش کردن سیستم‌های شناسایی خود، انتقال کشتی به کشتی در آبهای آزاد، و تغییر مدارک محموله‌ها توانسته‌اند تحریم‌ها را دور بزنند. به عنوان مثال، در این گزارش به کشتی “تایتان” اشاره شده که نفت بارگیری‌شده در خلیج فارس را به یک نفتکش دیگر به نام “وین وین” در آبهای مالزی منتقل کرده است. این روایت در حالی منتشر شده که بسیاری از تحلیلگران معتقدند این تحریم‌ها نه تنها تأثیر اقتصادی محدودی بر اقتصاد کشورمان داشته‌اند، بلکه انگیزه را برای گسترش همکاری با کشورهای غیرغربی نظیر چین و روسیه را تقویت کرده‌اند.
تحلیلگران داخلی معتقدند که این نوع گزارش‌ها با هدف فشار روانی و برجسته کردن توانایی غرب در مهار اقتصاد ایران منتشر می‌شوند. با این حال، واقعیت این است که در مواجهه با تحریم‌ها از راهکارهایی استفاده کرده ایم که ضمن حفظ صادرات نفت، ابزارهایی برای تقویت اقتصاد ملی را فراهم آورده باشیم. از سوی دیگر، توانایی کشورمان در حفظ صادرات نفتی نشان‌دهنده ظرفیت بالای کشتیرانی جمهوری اسلامی و توان داخلی در مقابله با فشارهای بین‌المللی است.
در حالی که بلومبرگ ایران را به استفاده از روش‌های خلاقانه برای دور زدن تحریم‌ها متهم می‌کند، این سؤال مطرح می‌شود که آیا این فشارها واقعاً می‌توانند به اهداف خود دست یابند؟ شواهد نشان می‌دهد که استفاده از این ناوگان، نه تنها کارآمدی تحریم‌ها را زیر سؤال برده، بلکه نیاز به بازنگری در این سیاست‌ها را برای طرف‌های غربی اجتناب‌ناپذیر کرده است.
۴۰ درصد مرزها در مجاورت آب‌ها
حدود ۴۰ درصد مرزهای ایران در مجاورت آبهاست و در شمال وجنوب کشور هفت استان ساحلی قرار دارد که ۲۵ درصد مساحت کشور را تشکیل می دهند. لذا این ظرفیت جغرافیای سیاسی باعث می شود که سیاست‌گذاری و برنامه ریزی در راستای پیشرفت مناطق همجوار با دریا، اهمیت داشته باشد. به عبارت دقیق تر، ۳۷ درصد از مجموع ۱۱ هزار و ۲۴۰ کیلومتر نوار مرزی ایران در مجاورت آب است و ایران حدود ۵ هزار و۸۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.
مرزهای جنوب کشور در مجاورت با خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد؛ مرز آبی خلیج فارس با احتساب جزایر هزار و۸۰۰ کیلومتر وبدون در نظر گرفتن جزایر، حدود هزار و ۴۰۰کیلومتر است، همچنین نوار مرزی مجاور با دریای عمان نیز۹۰۰ کیلومتر است. در شمال کشور نیز دریاچه کاسپین به عرض دو هزار و ۴۴۰ کیلومتر واقع شده است. بنابراین ایران با۱۲ همسایه خود یعنی ۸۰ درصد همسایگان ، دارای مرز آبی است. بدین ترتیب ، ایران با دسترسی به موقعیت جغرافیایی سیاسی ممتاز، منابع انرژی غنی، توانایی برای نقش آفرینی درکریدورهای بین المللی در مناطق مرکزی و جنوب غربی آسیا و دسترسی به آبهای آزاد، ظرفیت دستیابی به توسعه اقتصادی دریامحور را دارد.
وضعیت ناوگان دریایی ایران
بنابر آمار آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد)، ارزش ناوگان دریایی ایران بیشترین افزایش در جهان را بین سال های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۲ ثبت کرده است. همچنین براساس بررسی های اقتصادی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، ایران با ۳۲ کشتی فله بر، ۳۱ کشتی کانتینری، ۸۳ نفتکش، ۳۹۳ کشتی باری عمومی و ۴۰۳ فروند کشتی از انواع دیگر در سال ۲۰۲۲ در مجموع دارای ۹۴۲ فروند کشتی بوده است و به عنوان بزرگترین قدرت تجارت دریایی در منطقه خاورمیانه شناخته شده است؛ به طوری که ایران بیش از یک سوم کشتی های این منطقه را به خود اختصاص داده است.
همچنین براساس گزارش آنکتاد، ناوگان دریایی ایران با ظرفیت ۱۹.۳ میلیون تن و سهم نزدیک به یک درصدی (دقیقا ۰.۸۶ درصدی) در رتبه ۲۳ جهان قرار دارد. در این رتبه‌بندی، ترکیه با ۳۷ میلیون تن ظرفیت و سهم ۱.۷ درصدی در رتبه ۱۶ قرار دارد. روس‌ها با سهم ۲۱.۶ میلیون تنی، در رتبه ۲۲ و یک پله بالاتر از ایران قرار دارند. هلند با رتبه ۲۴، فرانسه با ۲۵، عربستان با رتبه ۲۶، ایتالیا رتبه ۲۸، مالزی ۳۰، کانادا ۳۱، عمان ۳۲، نیجریه ۳۳، قطر ۳۴ و کویت با رتبه ۳۵، همگی پایین‌تر از ایران قرار دارند.
سرنوشت تحریم کشتیرانی ایران
با تحریم های صورت گرفته، کشتی‌های خطوط کشتیرانی ایران قادر به دریافت خدمات در بنادر اروپایی نخواهند بود و از ورود و پهلوگیری آنها در اتحادیه اروپا به‌جز موارد بشردوستانه و موقعیت‌های اضطراری، جلوگیری خواهد شد. این خطوط اکنون بیشتر از ۱۷۰ فروند کشتی دارد و به‌عنوان بزرگترین شرکت خدمات کشتیرانی خاورمیانه است. از این رو به نظر می رسد تحریم های ایران به طور غیرمستقیم سود سرشاری را برای کشورهای عربی در جایگزین شدن به جای ایران به دنبال خواهد داشت. تحریم کشتیرانی ایران از آنجا اهمیت دارد که حتی با خروج آمریکا از برجام در دوره اول ریاست‌جمهوری «دونالد ترامپ» نیز شرکت کشتیرانی تحت تحریم قرار نداشت و امکان رفت‌وآمد آن به بندرهای اروپایی و بنادر کشورهایی غیرعضو اتحادیه اروپا، برقرار بود اما حالا اتحادیه اروپا با ادعای کمک ایران به روسیه دست به تحریم ایران زده است.
منبع: اقتصاد سرآمد
نیازمندی‌ها
عناوین روزنامههای امروز
